مطالعات فرهنگی و ارتباطات

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه طراحی و چاپ پارچه، دانشکده هنر، دانشگاه سمنان، ایران

2 سمنان-دانشگاه سمنان- دانشکده هنر- گروه طراحی و چاپ پارچه

چکیده

پوشاک سنتی یکی از مهمترین میراث فرهنگی می باشد که در ادوار مختلف تاریخی و فرهنگی ایران همواره از اهمیت ویژه ای برخوردار بوده است. لباس همانند زبان می تواند هویت قومی، اجتماعی و جغرافیایی و منزلت اجتماعی و اقتصادی مردم را مشخص کند. در واقع پوشاک مانند مجموعه ای از علایم زبانی مادی می باشد که برای شناخت عمیق یک هویت می توان از آن بهره برد. بنابراین بررسی پوشاک سنتی یک سرزمین در گذشته، حال و آینده کاری شایسته تحقیق و دقت است و می تواند منجر به ایجاد ذهنیت های مناسبی برای طراحان و سازندگان گردد. قبا از جمله پوشاک سنتی اصیل و قدیمی ایران است که از دیرباز توسط زنان و مردان استفاده می شده است. در این مقاله سعی شده است تا با استفاده از مستندات کتابخانه ای و روش تحلیلی و توصیفی به مطالعه قبا در سرزمین ایران از دوران باستان تا قرن حاضر، از لحاظ اندازه، سبک دوخت، تزیینات و موارد کاربرد آن در طبقات مختلف اجتماع، پرداخته شود. بر اساس این داده ها تلاش شد تا تأثیر 5 عامل زمینه ای «جغرافیایی-اقلیمی، فرهنگی-قومی، نحوه زندگی، روابط با کشورها و ملل دیگر و شرایط اقتصادی-اجتماعی مردم» بر الگوهای ساختاری و تزیینات قبا مورد بررسی قرار گیرد.

کلیدواژه‌ها

- آزاد، میترا (1381) معماری ایران در قلمرو آل­بویه، تهران: انتشارات کلیدر.
- ابن بطوطه، (1377) سفرنامه ابن­بطوطه، ترجمه محمد علی موحد، تهران: انتشارات آگاه.
- ابن­منور، محمد (1366) اسرارالتوحید فی مقامات شیخ ابی سعید، تصحیح محمدرضا شفیعی کدکنی، بخش اول و دوم، تهران: انتشارات آگاه. 
- اسکارچیا، جیان روبرتو (1376) هنر صفوی، زند و قاجار. ترجمه یعقوب آژند، تهران: انتشارات مولی.
-افشار (سیستانی)، ایرج (1383) پوشاک ایرانیان از آغاز تا امروز. مطالعات کاربردی هنر، شماره 61.
- بیهقی، ابوالفضل (1350) تاریخ بیهقی. ترجمه علی­اکبر فیاض، مشهد: انتشارات دانشگاه فردوسی.
-پوپ، آرتر؛ اکرمن، فیلیپس (1387)سیری در هنر ایران از دوران پیش از تاریخ تا امروز. جلد پنجم، چاپ اول، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
- پولاک، یاکوب (1368) سفرنامه پولاک در ایران، ایران و ایرانیان. ترجمه کیکاووس جهانداری. تهران: انتشارات خوارزمی.
-پور بهمن، فریدون (1392) پوشاک در ایران باستان. ترجمه هاجر ضیاء سیکارودی. چاپ سوم. تهران: انتشارات امیرکبیر. 
-پیرنظر، ثمینه (1339) ترجمه مقاله «لباس در ایران باستان» از کتاب لباس­های مصر قدیم و بین­النهرین و ایران. اثر خانم هوستون، مجله سخن، دوره یازدهم، شماره 6.
-پیرنیا، حسن (1375) کتاب ایران باستان. جلد اول. تهران: دنیای کتاب.
جوینی، علاء­الدین عطاملک (1336) تاریخ جهانگشای. تصحیح علامه قزوینی، تهران:
- چیت­ساز، محمدرضا (1391) تاریخ پوشاک ایرانیان از ابتدای اسلام تا حمله مغول. تهران: انتشارات سمت. 
- حافظ، م. (1320) دیوان حافظ. تصحیح محمد قزوینی و قاسم غنی، تهران: انتشارات نغمه.
-حدادعادل، غلامعلی (1370) فرهنگ برهنگی و برهنگی فرهنگی.  چاپ چهارم، تهران: نشر سروش.
- خاقانی شروانی (1338) دیوان خاقانی شروانی، تصحیح ضیاءالدین سجادی. تهران: انتشارات زوار.
- دادور، ابوالقاسم؛ حدیدی، الناز (1392) بررسی نقوش منسوجات قرون اولیه اسلامی (از قرن اول ه. ق تا اواخر دوره سلجوقی). جلوه هنر، دوره سوم، شماره دوم، صص 22-15. 
- دسیلوا دن­گارسیا، فیگوئروا (1363) سفرنامه. ترجمه غلامرضا سمیعی. تهران: نشر نو.
- دلاواله، پیترو (1370) سفرنامه. ترجمه شجاع الدین شفا. تهران: انتشارات علمی-فرهنگی.
-دوزی، ر. پ. آ. (1345) فرهنگ البسه مسلمانان. ترجمه تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
-دوکوتزبوم، م. (1348) مسافرت به ایران. ترجمه محمود هدایت، تهران.
- دیاکونوف، ایگور میخایلوویچ (1345) تاریخ ماد. ترجمه کریم کشاورز. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
-رحیمی، آزاده؛ دولت­آبادی، فاطمه؛ قیاسی، اعظم (1392) پارچه و پوشاک در لغت­نامه دهخدا. چاپ اول، تهران: انتشارات جمال سبز.
- زیدان، جرجی (1372) تاریخ­التمدن­الاسلامی؛ طبع­الدکتور حسین مونس. ترجمه علی جواهر کلام، جلد اول و سوم، تهران: انتشارات امیرکبیر.
- سایکس، سرپرسی (1391) تاریخ ایران. جلد اول. ترجمه سید محمدتقی فخر داعی گیلانی، تهران: انتشارات نگاه. 
- سرافراز، علی­اکبر؛ فیروزمندی، بهمن (1381) باستان­شناسی و هنر دوران تاریخی (ماد، هخامنشی، اشکانی، ساسانی)، تهران: عفاف.
- سعدی، (1368) بوستان. تصحیح غلامحسین یوسفی. چاپ سوم، باب پنجم، تهران: نشر خوارزمی.
-ضیاء­پور، جلیل (1350) پوشاک هخامنشی­ها و مادی­ها در تخت جمشید، تهران: وزارت فرهنگ و هنر (بی­تا).
- ضیاء­پور، جلیل (1343) پوشاک باستانی ایرانیان از کهن­ترین زمان تا پایان شاهنشاهی ساسانیان. تهران: انتشارات هنرهای زیبای کشور.
- ضیاء­پور، جلیل (1347) پوشاک زنان ایران از کهن­ترین زمان تا آغاز شاهنشاهی پهلوی. تهران: انتشارات وزارت فرهنگ و هنر.
- ضیاء­پور، جلیل (1349) پوشاک ایرانیان از چهارده قرن پیش تا آغاز شاهنشاهی پهلوی. تهران: انتشارات وزارت فرهنگ و هنر.
- ضیاء­پور، جلیل (1346) پوشاک ایل­ها، چادرنشین­ها و روستائیان ایران. تهران: انتشارات وزارت فرهنگ و هنر.
-غیبی، مهرآسا (1391) هشت هزار سال تاریخ پوشاک اقوام ایرانی. چاپ چهارم، تهران: انتشارات هیرمند.
- فرای، ریچارد (1365) بخارا دستاورد قرون وسطی. ترجمه محمود محمودی، چاپ دوم. تهران: انتشارات علمی-فرهنگی.
- فروزانفر، بدیع­الزمان (1364) شرح مثنوی شریف. تهران: انتشارات زوار.
- فریه، رد دبیلو (1374) هنرهای ایران. ترجمه پرویز مرزبان، تهران: انتشارات فرزان.
-قائدی اشرفی، اعظم (1378) پوشاک ایرانیان از نیمه حکومت قاجار تا بعد از انقلاب اسلامی. کتاب ماه هنر. 
- کارری، جملی (1348) سفرنامه. ترجمه عباس نخجوانی و عبدالعلی کارنگ. تبریز: اداره کل فرهنگ آذربایجان شرقی.
-گیرشمن، رومن (1390) هنر ایران. ترجمه عیسی بهنام، جلد اول و دوم، چاپ سوم، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
-متین، پیمان (1391) پوشاک در ایران زمین (از سری مقالات دانشنامه ایرانیکا). چاپ سوم. تهران: انتشارات امیرکبیر.
- مسعودی، ابوالحسن (1385) مروج الذهب و معادن الجوهر. جلد چهارم. ترجمه ابوالقاسم پاینده. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب. 
-معین، محمد (1382) لغت­نامه فرهنگ فارسی. تهران: انتشارات زرین.
- نجمی، ناصر (1362) دارالخلاقه تهران. مشهد: انتشارات همگام.
-نظام قاری، مولانامحمود (1359) دیوان البسه. به اهتمام محمد مشیری، تهران: شرکت مؤلفان و مترجمان ایران.
-وولف، هانس ای. (1388) صنایع دستی کهن ایران. ترجمه سیروس ابراهیم زاده، چاپ سوم، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
-ویدن­گرن، گئو (1393) پژوهشی در خرقه درویشان و دلق صوفیان. ترجمه بهار مختاریان، تهران: انتشارات آگه.
-ویلسن، ج. کریستی (1366) تاریخ صنایع ایران. ترجمه عبدالله فریار، تهران:انتشارات فرهنگسرا.
- همدانی، رشیدالدین فضل­الله (1373) جامع­التواریخ. جلد چهارم. تصحیح محمد روشن مصطفی موسوی. تهران: نشر البرز.
-یاسینی،  سیده راضیه (1395) پوشاک سنتی زنان در جغرافیای فرهنگی ایران. مطالعات فرهنگ-ارتباطات، شماره 33.
-یاوری، حسین؛ سرخوش، شیدا (1393) آشنایی با لباس­ها و پوشاک سنتی مردم مناطق مختلف ایران. چاپ سوم، تهران: انتشارات آذر.
- یوسفی، غلامحسین (1371) یادداشت­هایی در زمینه فرهنگ و تاریخ. تهران. 
 
- Dalton, O. M. (1905). The Treasure of the Oxus, with Other Objects from Ancient Persia and India. London, first edition, p. 51.
-Eicher Joanne, B.; Roach, Mary E. Higgins. (1992). Difinition and Classification of Dress: Implications for Analysis of Gender Roles. Berg Publishers, Inc.
- Modi, J. J. (1937). The Religious Ceremonies and Customs of the Parsees. Bombay: British India Press. p. 173.
- Rawlinson, G. (1875). The Seven Great Monarchies of the Ancient Eastern World II, Chicago, New York, p. 339.
- Zaehner, R. C. (1955). Zurvan: a Zoroastrian Dilemma. Oxford, Biblo & Tannen Publishers. p. 122.