مطالعات فرهنگی و ارتباطات

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران

2 دانشجوی دکترای جامعه‌شناسی پردیس البرز دانشگاه تهران

چکیده

این مقاله کوشیده است تا با استفاده از مفاهیم و روش‌شناسی دیالکتیکی هانری لفور به بررسی تولید و تحولات فضای شهری بابلسر از دورة انعقاد معاهدة گلستان و ترکمنچای در دورة فتحعلیشاه تا پیش از وقوع انقلاب اسلامی بپردازد. این پژوهش در مطالعه و تفسیر تاریخ فضا از منابعی چون سفرنامه‌ها، اسناد، عکس‌های برجا مانده، کتاب‌های تاریخی محلی، ملی و بین‌المللی، و تکنیک‌هایی چون مصاحبه‌های عمیق، بحث‌های گروهی، گردآوری تاریخ شفاهی، و مشاهدة آثار برجا مانده، استفاده کرده است و به بررسی ساختارها (اقتصادی و سیاسی)، و عوامل (روابط میان نیروهای اجتماعی) در کنار یکدیگر پرداخته است. با الهام از سه‌گانة مفهومی لفور، و با توجه به تجربة خاص این شهر، سه‌گانة ساخته شده جهت ترسیم بافت در هم پیچیدة فضا، شامل «عمل فضایی»، «سیاست‌های اقتصادی» و «اقتصاد سیاسی» است. مؤلفه‌های این سه‌گانه، در هفت زیر دورة تاریخی به تفکیک مورد بررسی قرار گرفته‌اند. بررسی دیالکتیکی این سه‌گانه، حاکی از وجود چرخش‌های اقتصادی، فرهنگی، و تغییر در نیروهای اجتماعی است و فضا از فضای مطلق به فضای انتزاعی و از فضای انتزاعی به فضای متمایز متحول شده است. این پژوهش کوشیده تفسیری از این تحولات ارائه کند.

کلیدواژه‌ها

 
-        آبراهامیان، یرواند (۱۳۸۰)، ایران بین دو انقلاب، ترجمۀ گل محمدی، احمد و محمد ابراهیم فتاحی، تهران: نشر نی.
-        آزاد ارمکی، تقی و دلگشایی، بهروز (۱۳۹۰)، «مسئلة مدرنیزاسیون در ایران: مقایسة تطبیقی ـ تاریخی ایران و ترکیه در دوران حکومت رضاشاه و آتاتورک»، بررسی مسائل اجتماعی ایران، سال دوم، شمارة پنجم و ششم: ۱۴۱-۱۲۱.
-        آزاد ارمکی، تقی (۱۳۹۱)، بنیان‌های فکری نظریة جامعة ایرانی، تهران: علم.
-        اطهاری، کمال و فردین یزدانی (۱۳۸۷)، «بورژوازی مستغلات؛ کژکاردی جامعه، کژتابی شهر»، چشم‌انداز ایران، شمارة اسفند ۸۶ و فروردین ۱۳۸۷.
-        تاج‌پور، محمدعلی (۱۳۴۴)، تاریخ دو اقلیت مذهبی یهود و مسیحیت در ایران، تهران: مؤسسة مطبوعاتی فراهانی.
-        تیموری، ابراهیم (۱۳۳۲)، عصر بی‌خبری: تاریخ امتیازات در ایران، تهران: چاپ اقبال.
-        حاتمی، سارو (۱۳۸۷)، «خاطراتی از اشغال بابلسر توسط ارتش سرخ شوروی»، بارفروش، شمارة ۷۴.
-        حاتمی، سارو (۱۳۹۱)، «تاریخچة شیلات شمال»، بارفروش، شمارة ۹۳.
-        حاتمی، سارو (۱۳۹۵)، عکس‌های تاریخی بابلسر، تهران: رسانش نوین.
-        حاتمی‌نژاد، حسین و ناصح عبدی (۱۳۸۶)، «اقتصاد سیاسی و فضای شهری»، اطلاعات سیاسی-اقتصادی، شمارة ۲۳۷ و ۲۳۸.
-        رابینو، ه.ل. (۱۳۶۵)، مازندران و استرآباد، ترجمة غلامعلی وحید مازندرانی، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
-        رضاشاه پهلوی (۱۳۸۶)، سفرهای رضاشاه پهلوی به خوزستان و مازندران، به کوشش هارون وهومن، تهران: کمال اندیشه.
-        روزنامة اطلاعات: ۶ خرداد ۱۳۰۷، ۱۲ شهریور ۱۳۰۸، ۵ اسفند ۱۳۰۸، ۲ شهریور ۱۳۰۹، ۲۱ تیر ۱۳۱۰، ۱۶ فروردین ۱۳۱۷، ۲۳ خرداد ۱۳۱۷
-        سازمان اسناد و کتابخانة ملی ایران، شناسة اسناد: ۸۴۱/۲۱۰؛ ۲۰۷/۲۳۰؛  ۳۳۰۵/۲۳۰؛  ۱۵۴۶/۲۴۰ ؛ ۱۵۸۲/۲۴۰؛ ۲۸۵/۲۴۰؛ ۳۲۷۴۷/۲۴۰؛ ۶۲۶۰۰/۲۴۰؛  ۸۰۲۳۶/۲۴۰؛  ۸۰۲۵۳/۲۴۰؛ ۸۱۶۶/۲۴۰؛ ۱۲۶۴۷۱/۲۹۳؛ ۶۳۵۲۲/۲۹۳
-        سالنامة دنیا، ۱۳۴۹، ص ۶۱
-        صفی‌نیا، رضا (۱۳۰۷)، استقلال گمرکی ایران، طهران: چاپخانة فردوسی.
-        فوران، جان (۱۳۹۱)، مقاومت شکننده: تاریخ تحولات اجتماعی ایران از صفویه تا سال های پس از انقلاب اسلامی، ترجمة احمد تدین، تهران: مؤسسة خدمات فرهنگی رسا.
-        قلی‌پور، سیاوش (۱۳۹۱)، تولید اجتماعی فضای شهری: مطالعة موردی شهر کرمانشاه، پایان‌نامة دکترا به راهنمایی دکتر یوسف اباذری، دانشگاه تهران، دانشکدة علوم اجتماعی.
-        لطفی، سرور (۱۳۳۴) خاطرات اردوی بابلسر، بی‌جا
-        لفور، هانری (۱۳۸۹) تولید فضا، ترجمة محمود عبدالله‌زاده، تهران: مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران.
-        مکنزی، چارلز فرانسیس (۱۳۵۹)، سفرنامة شمال، ترجمة منصوره اتحادیه، تهران: نشر گستره.
-        ملگونف (۱۳۶۴)، سفرنامة ملگونف به سواحل جنوبی دریای خزر، تصحیح، تکمیل و ترجمة مسعود گلزاری، تهران: انتشارات دادجو.
-        مهدوی نادر، فرامرز (۱۳۳۳)، آنچه که در بابلسر گذشت، تهران: لوکس
-        میرزا ابراهیم (۱۳۵۵)، سفرنامة استرآباد و مازندران و گیلان و ...، به کوشش مسعود گلزاری، تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.
-        ناصرالدین شاه قاجار (نسخة الکترونیکی)، روزنامة سفر مازندران، مرکز تحقیقات رایانه‌ای قائمیة اصفهان.
-         Allen, John, and Michael Pryke (1994) ‘The Production of Service Space’, Environment and Planning D: Society and Space 12: 453-475.
-         Banani, Amin (1961) The Modernization of Iran, USA.
-         Carp, Jana (2008) ‘Ground-Truthing Representations of Social Space: Using Lefebvre’s Conceptual Triad’ Journal of Planning Education and Research, Vol 28(2): 129-142.
-         Hernes, T (2004) The Spatial Construction of Organization Studies, John Benjamins Publishing Company.
-         Lefebvre, Henry (1991) The production of Space, translated by Donald Nicholson Smith, Blackwell Publishing.
-         Toyoki, Sammy (2004) Constructive Spatial Criticism on Critical Spatial Construction, Ephemera 4(4):376-384.