مطالعات فرهنگی و ارتباطات

نویسندگان

دانشگاه اصفهان

چکیده

این مقاله در پی واکاوی ویژگی‌های گفت‌وگو و شناخت الگوی ارتباطات کلامی مردم ایران در کاریکاتورهای مطبوعاتی دهۀ اول انقلاب مشروطه است. به این منظور، با در اختیارداشتن 194کاریکاتور از سه نشریۀ فکاهی و مصوّر بهلول، تنبیه و آئینۀ غیب‌نما نمونه‌ای 25تایی انتخاب شد. نتایج پژوهش که با تلفیق دو روش تحلیل گفتمان انتقادی فرکلاف و نشانه‌شناسی اجتماعی کرس و ون‌لیوون بدست آمده‌اند، نشان داد باوجود اینکه انقلاب مشروطه منجر به تحولاتی در عرصۀ ارتباطات کلامی جامعه نسبت به دوران پیش از انقلاب شده و فضا به سوی گفت‌وگومداری حرکت کرده بود، این الگو همچنان تک‌گویانه باقی ماند.
 از جمله مصادیق الگوی ارتباط کلامی تک‌گویانه که در قاب کاریکاتور این دوران به نمایش درآمده است، می‌توان به نادیده‌انگاشتن دیگری، تحمیل سکوت از طریق اعمال خشونت، تندروی(استفاده از تکفیر، تهمت و شایعه‌پراکنی)، نفاق، همنواییِ بی‌چون‌وچرا، چاپلوسی، پیشداوری و ظاهربینی اشاره کرد. در این میان، ویژگی‌هایی همچون رسیدن به مقام سوژگانی، عدم سکوت در برابر ظالم و پرسشگری در مواجهه با او، تأکید بر برابری و قائل‌شدن حق برای دیگری نیز دال بر تغییراتی به سوی وضعیت گفت‌وگومدار در نحوۀ مکالمۀ مردم با یکدیگر است.

کلیدواژه‌ها

- آزادارمکی، تقی و امامی یحیی(1383) تکوین حوزۀ عمومی و گفت‌وگوی عقلانی(بررسی موردی چند تشکل دانشجویی) مجلۀ جامعه‌شناسی ایران، شماره17،صص89-58
-انصاری، منصور(1384) دموکراسی گفت‌وگویی؛ امکانات دموکراتیک اندیشه‌های میخائیل باختین و یورگن هابرماس، تهران، نشر مرکز، چاپ اول
-باقری ده‌آبادی، علیرضا(1392) مطبوعات ارگان در ایران از مشروطه تا انحلال مجلس سوم، تهران، نشر گستره،چاپ دوم
-برمک، راضیه(1381) موانع گفت‌وگو و مدارا در فرهنگ سیاسی ایران معاصر، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد علوم سیاسی دانشگاه تهران
-بوبر، مارتین(1380) من و تو، ترجمۀ ابوتراب سهراب و الهام عطاردی، تهران، نشر فروزان روز، چاپ اول
- بهار، محمدتقی(1357)تاریخ مختصر احزاب سیاسی ایران؛ انقراض قاجاریه، تهران، نشر امیرکبیر، چاپ سوم
-پاکباز، رویین(1388) دایره المعارف هنر، تهران، نشر فرهنگ معاصر،چاپ هفتم
-حیدری، هادی(1383) ادبیات کاریکاتور ایران در عصر اصلاحات، تهران، نشر روزنه، چاپ اول
-حیدری زهراپور، معصومه(1378) طنز سیاسی اجتماعی با تأکید بر هفته‌نامۀ گل‌آقا، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد مردم‌شناسی، دانشگاه تهران
-خانیکی، هادی(1387) در جهان گفت‌وگو؛ بررسی تحولات گفتمانی در پایان قرن بیستم، تهران، نشر هرمس، چاپ اول
-سلطانی، سیدعلی‌اصغر(1391) قدرت، گفتمان و زبان؛ سازوکارهای جریان قدرت در جمهوری اسلامی ایران، تهران، نشر نی، چاپ سوم
-سیداحمدکرمانی، هدیه(1380) نقش کاریکاتور در هدایت افکار عمومی به مسائل سیاسی: تحلیل محتوای دو روزنامۀ کیهان و ایران در سال1379، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد علوم ارتباطات اجتماعی، دانشگاه آزاد اسلامی تهران مرکزی
- سیف، سید مسعود(1385) تأملی در فلسفة هم‌سخنی مارتین بوبر، نامۀ فلسفی، جلد2، شماره2، صص58-43
-ضیایی، محمدرفیع(1388) پروندۀ کاریکاتور، تهران، نشر سورۀ مهر، چاپ اول
-ضیایی، محمدرفیع(1392) از تصویرگری داستان‌های کهن تا ظهور نشریات فکاهی‌انتقادی در ایران، فصلنامۀ فرهنگ مردم، ش48-47، صص108-88
- غلامحسین‌زاده، غریب‌رضا و غلامپور نگار(1387) میخائیل باختین؛ زندگی، اندیشه‌ها و مفاهیم بنیادین، تهران، نشر روزگار، چاپ اول
- فرکلاف، نورمن(1389) تحلیل انتقادی گفتمان، ترجمۀ شعبانعلی بهرام‌پور و همکاران، تهران، مرکز مطالعات و توسعۀ رسانه‌ها
-گاردینر، مایکل(1381) تخیل معمولی باختین، ترجمۀ یوسف اباذری، ارغنون،شماره20، صص66-33
-گیدنز، آنتونی(1388) چشم‌اندازهای جهانی، ترجمۀ محمدرضا جلایی‌پور، تهران، نشر طرح نو، چاپ سوم
- مجدنیا، مجید(1389) کاریکاتورهای سیاسی در بعد و قبل از انقلاب اسلامی، پایان‌نامۀ دکتری علوم ارتباطات، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم تحقیقات، دانشکدۀ علوم انسانی
- محبی، نجیبه(1392) مطالعۀ تطبیقی آزادی بیان براساس کاریکاتورهای هفته‌نامۀ توفیق در دو دورۀ تمرکز و تکثر قدرت، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد علوم ارتباطات، دانشگاه تهران
-محرابی، معین‌الدین(1392) سیدعبدالرحیم کاشانی؛ نمایندۀ ایران در دوره‌های هفتم و هشتم مجلس شورای ملی، فصلنامۀ اسناد بهارستان، دورۀ جدید، ش3، صص108-89
- مروارید، یونس(1377) از مشروطه تا جمهوری؛ نگاهی به ادوار مجلس قانونگذاری در دوران مشروطیت، تهران، نشر اوحدی، چاپ اول،جلد1
-یزدانی، سهراب(1392) اجتماعیون عامیون، تهران، نشر نی، چاپ دوم
-یورگنسن، ماریان و لوئیز، فیلیپس(1392) نظریه و روش در تحلیل گفتمان، ترجمۀ هادی جلیلی، تهران، نشر نی، چاپ سوم
-Banathy, Bela.H & Jenlink, Patrick M.(2005). Dialogue as a means of collective communication, Kluwer academic publishers
-Bush,Lawrence Ray. (2012). more than words: Rhetorical devices in American political cartoons.University of South Florida. Colledge of arts and sciences. For M.A degree in American studies
-Godeo, Gregorio. (2009). British men’s magazines’ scent advertising and the multimodal discourse construction of masculinity: a preliminary study, Estudious Ingleses de la universitad complutense, Vol.17
-Harrison, Claire. (2003).Visual social semiotics: understanding how still images make meaning? Technical communication, Vol.50, No.1
-Kress, G. & Van Leeuwen, T. (2006).Reading images: The grammar of visual design. London: Routledge.second edition
-Van Leeuwen, Theo. & Jewitt, Carey. (2008).Handbook of visual analysis, Sage publication, 7th edition
فهرست نشریات
-آیینۀ غیب‌نما، شماره3،سال11،2رجب1329ه.ق
-بهلول، شماره1، سال1325،1ه.ق
-بهلول، شماره32، ذی‌الحجه1329ه.ق
-تنبیه، شماره2، سال17،1ربیع‌الثانی1325ه.ق
-کشکول، 1325