مطالعات فرهنگی و ارتباطات

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری، گروه زبان‌شناسی همگانی، واحد آبادان، دانشگاه آزاد اسلامی، آبادان، ایران

2 دانشیار گروه زبان‌ انگلیسی، واحد آبادان، دانشگاه آزاد اسلامی، آبادان، ایران

3 دانشیار گروه زبان‌شناسی، واحد آبادان، دانشگاه آزاد اسلامی، آبادان، ایران

4 دانشیار زبان‌شناسی، دانشگاه باقرالعلوم قم

چکیده

چکیده
آموزش و پرورش نقش مهمی در شکلگیری هویت دارد. این نقش در دورۀ ابتدایی به دلیل آشنایی اولیۀ دانش‌آموز با بخش کوچکی از جامعه و تاثیرپذیری از معلمان و کتب درسی پررنگتر است. از آنجا که کتابهای درسی ابزار بسیار مناسبی برای تغییر شکل باورها، رفتارها و نگرشهاست، مطالعه حاضر میکوشد با این پرسش که هویت ملی در کتب درسی علوم اجتماعی چگونه برساخته می‌شود به بررسی بازنمایی هویت ملی را در متون کتب درسی علوم اجتماعی دورۀ ابتدایی سال تحصیلی 1396 با اتکا به نظریۀ لاکلا و موف بررسی و تحلیل کند. تحلیل و تفسیر داده‌ها، با کمک مفهوم‌سازی و با تکیه بر روش نشانهشناسی گفتمانی (سلطانی، 1393) صورت گرفته است. نمونهگیری از کتابها با استفاده از فرآیند مفهوم‌سازی با بررسی دقیق متون و تصاویر انجام شد. یافتهها حاکی از آن است که از میان سه گفتمان ایرانی، اسلامی و قومی، که هویت ملی یک ایرانی را نشان میدهند گفتمان دینی نقش محوری دارد و ایرانیت و قومیت در این گفتمان به صورت حاشیه‌ای مفصلبندی شده است. از میان مولفههای ایرانیت، بناهای تاریخی، مشاهیر تاریخی و ادبی و نقشۀ ایران به ترتیب بیشترین بازنمایی را داشتهاند و در مقابل قومیت به حاشیه رانده شده است. همچنین، گفتمان غرب نمود گفتمان متخاصم در این کتب است.
واژه های کلیدی: هویت، کتابهای درسی علوم اجتماعی ابتدایی، مفصل‌بندی، ایران.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Power, identity and Education system: reconstruction of identity in social studies textbooks of elementary school in Iran

نویسندگان [English]

  • Azade Ebadi 1
  • Bahman Gorjian 2
  • elkhas veysi 3
  • AliAsqar sultani 4

1 .Ph.D Student of Linguistics, Department of Linguistics, Abadan Branch, Islamic Azad University, Abadan, Iran

2 . Associate Professor, Department of ELT, Abadan Branch, Islamic Azad University, Abadan, Iran (*Corresponding author

3 Associate Professor, Department of Linguistics, Abadan Branch, Islamic Azad University, Abadan, Iran

4 Associate Professor, Department of Linguistics, Abadan Branch, Islamic Azad University, Abadan, Iran

چکیده [English]

Education plays an important role in identity formation and its amplification. As textbooks are suitable means to change or form beliefs, behaviors, and attitudes and students have limited access to other identity seeking sources in this period their lives, elementary training importance is more significant.
This investigation aims to study how national identity is represented in elementary social textbooks published in (2017) based on Laclau and Muffe Theory. Data analysis had been done based on conceptualization and discourse semiotics proposed by Soltani (2014). Findings showed that among three Iranian, Islamic and ethnic discourses that show an Iranian national identity, religious identity was the nodal point in the studied textbooks and other identities had been articulated in it. Among Iranian components historical buildings, historical and literary celebrities, and Iran’s map respectively had the most representation. On the other hand ethnic identity had been marginalized. Also, West discourse had been known as the hostile one.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Identity
  • social textbooks
  • articulation
  • Iran
آلن، گراهام (1380). بینامتنیت. پیام یزدانجو. تهران: انتشارات مرکز.
بارت، رولان (1389).پیام عکس.  راز گلستانی فرد. تهران: انتشارات مرکز.
باقری، خسرو (1386). نگاهی دوباره به تربیت اسلامی. تهران: انتشارات مدرسه.
بشیریه، حسین (1382). جامعه‌شناسی سیاسی. تهران: نشر نی.
بوردیو، پیر (1397). درباره دولت. سروش قرائی. تهران: نشر مولا.
تاجیک، محمدرضا (1379). «روشنفکر ایرانی و معمای هویت ملی»، فصلنامه مطالعات ملی. سال دوم، ش 5.  صص176-159.
ثاقب‌فر، مرتضی(1379). شاهنامه فردوسی و فلسفۀ تاریخ ایران. تهران: انتشارات قطره
جعفرزاده پور، فروزنده (1389). «کتاب‌های درسی و هویت ملی؛ فراتحلیل مطالعات انجام‌شده»، فصلنامه مطالعات ملی. س 11، ش42.صص 54-31.
حاجیانی، ابراهیم؛ سیدرضا صالحی امیری و حمید محمدظاهری (1394)،«تحلیل محتوای مقایسه ای کتاب درسی مطالعات اجتماعی پایه هفتم دوره متوسطه اول 1393 و کتاب‌های درسی تعلیمات اجتماعی پایه اول راهنمایی تحصیلی سابق 1390 از منظر هویت ملی»، فصلنامه پژوهش‌های کیفی در برنامه ریزی درسی. ش 2، صص165-145.
حسینی زاده، محمدعلی (1387). اسلام سیاسی در ایران. قم: انتشارات دانشگاه مفید.
سلطانی، سیدعلی­اصغر (1393). نشانه‌شناسی گفتمانی یک جدایی. مطالعات جامعه شناسی، دوره 21، شماره 2،صص72-43.   
سلطانی، سیدعلی اصغر (1384). قدرت، گفتمان، و زبان: ساز و کارهای جریان قدرت در جمهوری اسلامی ایران. تهران: نشر نی.
سلطانی، سیدعلی اصغر (1383). «تحلیل گفتمان به مثابه نظریه و روش»، فصلنامۀ علوم سیاسی دانشگاه باقرالعلوم. شماره28،صص180-153.
شایگان، داریوش (1382). «هستی شناسی‌های پراکنده»، فصلنامه گفت و گو. ش 37،صص33-21.
شاه سنی، شهرزاد، مزیدی،محمد و لطف الله یارمحمدی (1388).« تبیین سازوکارها و مولفه‌های جامعه‌پذیری کتاب‌های دوره ابتدایی در چهارچوب تحلیل انتقادی گفتمان»، مطالعات آموزش و یادگیری. دوره 1،ش1،صص140-103.
صادقی، علی اشرف و همایون مرادخانی (1393). «برساخت گفتمانی هویت در کتاب‌های فارسی دوره ابتدایی»، فصلنامه جامعه پژوهی فرهنگی. س 5، ش 4،صص95-65.
صالحی عمران، ابراهیم و طناز شکیباییان (1386). «بررسی میزان توجه به مولفه‌های هویت ملی در کتاب‌های درسی دوره ابتدایی»، فصلنامه مطالعات ملی. س 8، ش 1، صص84-63.
علوی مقدم، سیدبهنام و زهرا داورپناه (1393). «تحلیل محتوای مولفه‌های هویت ملی در کتب آموزش زبان فرانسه دوره‌های راهنمایی، دبیرستان و پیش دانشگاهی»، فصلنامه نوآوری‌های آموزشی. دوره 13، ش 4، صص140-117.
قاسمی، حاکم (1387). «همبستگی ملی در کتب درسی دوره ابتدایی: مورد مطالعه کتب فارسی»، فصلنامه مطالعات ملی. دوره 34، س 9، ش 2،صص160-133.
کچوئیان، حسین (1384). تطورات گفتمان‌های هویتی ایران، ایرانی در کشاکش با تجدد و ما بعد تجدد. تهران: نشر نی.
کهنه پوشی، سیدمصلح و حامد کهنه پوشی (1388). «تحلیل محتوای مفهوم هویت کتاب‌های درسی جامعه‌شناسی 1 و2 رشته ادبیات و علوم انسانی»، نشریه مطالعات برنامه درسی. ش 13 و 14، صص 140-125.
مارش، دیوید و استوکر، جری (1387). روش و نظریه در علوم سیاسی. ترجمۀ: امیرمحمد حاجی یوسفی. تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی.
مروار، محمد (1383). «هویت ایرانی در اندیشه رضا داوری اردکانی»، فصلنامه مطالعات ملی. ش 4. صص102-121.
منصوری، علی و آزیتا فریدونی (1388). «تبلور هویت ملی در کتب درسی محتوای کتاب فارسی دوره‌های ابتدایی»، مجله مطالعات ملی. ش 36صص46-27.
نجار نهاوندی، مریم و مژده قربانعلی زاده (1393). «تحلیلی بر هویت ملی در کتب درسی (مطالعه موردی مطالعات اجتماعی)»، مجله پژوهش‌های تربیتی. ش 29، صص101-79.
نظرزاده، شقایق و علی افخمی (1393). «زنان در دو دولت: تحلیلی گفتمانی از جایگاه زنان در دولت‌های دهۀ80 شمسی»، فصلنامه زبان پژوهی. سال ششم،ش13،صص192-165.
نوشادی، محمودرضا، بابک شمشیری، و حبیب احمدی (1390). «نقش و کارکرد کتاب‌های تعلیمات اجتماعی پنجم دبستان و سوم راهنمایی در شکل گیری هویت ملی»، پژوهش‌های برنامه درسی. دوره اول، ش 1، صص167-139.
یاوری، نوشین (1373).«اقوام و قومیت در کتاب‌های درسی»، فصلنامه گفت و گو. ش3،صص119-97.
Jorgensen, M. and Philips, L. (2002). Discourse Analysis as Theory and Method, London: Sage Publication.
Laclau , E. and C. Mouffe (1985). Hegemony and Socialist Strategy: Towards a Radical Democratic Politics, London: Verso.
Oppenheimer, L., and Barrett, M. (2011). “National Identity and in-group/out-group Attitudes in Children: the Role of Sociohistorical Settings. An Introduction to the Special Issue. European Journal of Developmental Psychology, 8 (1),1-4.
Shnirelman, V. (2011). From Social Classes to Ethnicities: Ethnocentric Views in History Textbooks in Post-Soviet Russia. Journal of Eurasian Studies, 2(2): 125-133