مطالعات فرهنگی و ارتباطات

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دکترای پژوهش هنر، دانشگاه هنر اصفهان (نویسنده مسئول)

2 دانشیار گروه پژوهش هنر، دانشکده پژوهش‌های عالی هنر و کارآفرینی، دانشگاه هنر اصفهان

3 دانشیار گروه هنرهای نمایشی، پردیس هنرهای زیبا، دانشگاه تهران، ایران

چکیده

در فیلم‌های جریان اصلی سینما یک واقعیت خیالی و درواقع یک ساختارایدئولوژیکی، طبیعی نشان داده می‌شود؛ اما فرافیلم‌ها با پرداختن به مسائل فیلم‌سازی، تخیلی یا تصنعی بودن خود را برجسته ‌می‌کنند. تقابل و کشمکش شخصیت‌ها در آثار سینمایی، اهمیت مطالعه نسبت خود و دیگری را در آن‌ها به‌خوبی نمایان می‌کند. در تاریخ فلسفه در رابطه با این نسبت دو نگاه کلی حاکم است که توسط سارتر و لویناس نمایندگی می‌شود؛ سارتر هم‌ستیزی را روح حاکم بر نسبت خود و دیگری می‌داند. در این دیدگاه «خودآیینی» حاکم است. در مقابل، لویناس از احساس مسئولیت نامتناهی در مقابل «دیگری» و «دیگرآیینی» اخلاقی صحبت می‌کند. سینمای ایران دارای تعداد زیادی فرافیلم است که اغلب مشکلات کارگردان در فرایند خلق فیلم و نسبت او با دیگر عوامل ساخت فیلم را به نمایش گذاشته‌اند. با توجه به کارکردهای خودبازتابانه، آیا این آثار توانسته‌اند به ساختاربندی مجددی از نظم گفتمانی حاکم بر جامعه در نسبت خود و دیگری دست یابند؟ برای پاسخ به این پرسش‌، فرافیلم‌های زیر درختان زیتون (1373) عباس کیارستمی، میکس (1378) داریوش مهرجویی، بوی کافور عطر یاس (1378) بهمن فرمان و وقتی همه خوابیم (1378) بهرام بیضایی با رویکرد تحلیل انتقادی گفتمان فرکلاف بررسی‌شده‌اند. نتیجه‌ی تحقیق آنکه در فرافیلم‌های کیارستمی و بیضایی دیگرآیینی مشهود است اما نظم گفتمانی حاکم بر فرافیلم‌های مهرجویی و فرمان آرا در نسبت با دیگری، علی‌رغم ظاهر انتقادی و روشنفکرانه‌، بازتولید گفتمان‌حاکم است، چراکه خودبازتابی در فرافیلم‌ها تنها در صورتی می‌تواند باعث دیگرآیینی اخلاقی شود که حاوی خودانتقادی بوده و خودارجاعی آن، از لاک خودشیفتگی و محافظه‌کاری بیرون باشد.

کلیدواژه‌ها

  • آبراهامیان، یرواند و اشرف، احمد و کاتوزیان، محمدعلی همایون (1397). جستارهایی درباره تئوری توطئه در ایران. ترجمة: محمدابراهیم فتاحی، تهران: نشر نی.
  • استم، رابرت (1383). مقدمه‌ای بر نظریه فیلم. ترجمة: گروه مترجمان به کوشش احسان نوروزی، تهران: انتشارات سوره مهر.
  • انصاری، محسن (1395). «مقایسه و ارزش‌یابی نگرش یاسپرس، هایدگر و سارتر دربارۀ دیگری»، دومین کنفرانس بین‌المللی یافته‌های نوین پژوهشی در علوم مهندسی و فناوری. صص 15-1.
  • بشیریه، حسین (1394). دیباچه‌ای بر جامعه‌شناسی سیاسی ایران. تهران: نگاه معاصر.
  • پاینده، حسین (1383). «فرا داستان: سبکی از داستان‌نویسی در عصر پسامدرن»، کتاب ماه ادبیات و فلسفه. صص 37-26.
  • پاینده، حسین (1386). رمان پسامدرن و فیلم: نگاهی به ساختار و صناعات فیلم میکس. تهران: نشر هرمس.
  • پاینده، حسین (1390). گفتمان نقد: مقالاتی در نقد ادبی. تهران: انتشارات نیلوفر.
  • پورزکی، گیتی (1398). «تحول در مواجهه گفتمانی در جمهوری اسلامی ایران: مواجهه پسا سیاسی، آنتاگونیستی یا آگونیستیک»، جامعه‌شناسی سیاسی جهان اسلام. دوره 7، شماره 2، صص 254-231.
  • توانای منافی، کیوان (1391). «بررسی امکان‌های بازتابندگی هنری به‌منظور بازنمایی اخلاقی دیگری فرودست مطالعه موردی «کلوزآپ- نمای نزدیک»(عباس کیارستمی)»، فصلنامه انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات. دوره 8، شماره 28، صص 223-199.
  • چوبدارزاده، سیما (1390). دیگری از نظر سارتر، پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشکده ادبیات و زبان‌های خارجی. دانشگاه علامه طباطبایی.
  • حسن‌زاده، اسماعیل (1386). «هویت ملی در شعارهای انقلاب اسلامی»، فصلنامه مطالعات ملی. دوره 31، شماره 3، صص 32-3
  • خالق پناه، کمال و ارمکی تقی، آزاد (1390). «سینما درباره سینما: متاسینما در سینمای ایران پس از انقلاب اسلامی و مجادله بر سر خود سینما»، مطالعات فرهنگی و ارتباطات، دوره 7، شماره 25، صص 95-71.
  • ربانی، تورج (1394). مطالعه مقوله «فرا سینما» در سینمای ایران، پایان­نامه کارشناسی ارشد. دانشکده هنر و معماری. دانشگاه تربیت مدرس.
  • سارتر، ژان پل (1355). هستی و نیستی. ترجمة عنایت‌الله شکیبا پور، شیراز: موسوی.
  • سیف، مسعود (1385). «تأملی در فلسفه هم‌سخنی مارتین بوبر»، نامه فلسفی. دوره 2، شماره 2، صص 55-43.
  • علیا، مسعود (1388). کشف دیگری همراه با لویناس. تهران: نشر نی.
  • فراستی، مسعود (1384). سینما قلم. تهران: موسسه فرهنگی هنری سناء دل.
  • فرقانی، محمدمهدی و اکبر زاده جهرمی، سید جمال‌الدین (1390). «ارائه مدلی برای تحلیل گفتمان انتقادی فیلم»، مطالعات فرهنگ و ارتباطات. دوره 12، شماره 16، صص 157-130.
  • فرقانی، محمدمهدی و اکبر زاده جهرمی، سید جمال‌الدین (1393). «جایگاه غرب در سیاست هویتی نظام جمهوری اسلامی تحلیل گفتمان انتقادی سریال‌های کیف انگلیسی و مدار صفر درجه»، فصلنامه انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات. سال دهم، شماره 37، صص 41-11
  • فرکلاف، نورمن (1398). تحلیل گفتمان انتقادی. ترجمة: روح‌الله قاسمی، تهران: نشر اندیشه احسان.
  • فیروزی، مریم (1394). خودبازتابی به‌مثابه تمهیدی دراماتیک در سینمای ایران. پایان­نامه کارشناسی ارشد. دانشکده سینما و تئاتر، دانشگاه هنر ایران.
  • فیروزی، مریم و هاشمی، سید محسن (1396). «خودبازتابی و کارکردهای آن در سینما»، نامه هنرهای نمایشی و موسیقی، دوره 7، شماره 14، صص 102-87.
  • فیلد، سید (1391). چگونه فیلم‌نامه بنویسیم. ترجمة: عباس اکبری، مسعود مدنی. تهران: نشر ساقی.
  • گنجوی، امیر (1396). «خشونت، سینما و دیگری: خوانشی لویناسی از باد ما را خواهد برد»، ترجمة: آرش عزیزی، نشریه فلسفی اجتماعی خرمگس، بازیابی شده در تاریخ 14/03/1397
  • لچت، جان (1383). پنجاه متفکر بزرگ معاصر: از ساختارگرایی تا پسامدرنیته. ترجمة: محسن حکیمی، تهران: انتشارات خجسته.
  • مرادی، مهدی (1391). مفهوم دیگری در فلسفه ایمانوئل لویناس، پایان‌نامه کارشناسی ارشد. رشته فلسفه غرب، گروه فلسفه، دانشکده ادبیات فارسی و زبان‌های خارجی، دانشگاه تبریز.
  • نوذری، حمزه و جمشیدی‌ها، غلامرضا غالمی پور، اسماعیل و ایرانی یوسف (1392). «سودمندی گفتمان انتقادی فرکلاف در تحلیل متون انضمامی: با نگاهی به متون تولیدشدۀ رسانه‌ای با محوریت بحران اقتصادی و اجتماعی اخیر اروپا و آمریکا»، مطالعات و تحقیقات اجتماعی در ایران. دوره 2، شماره 1، صص 176-153.
  • وارتنبرگ، توماس و جونز، تامسون (1396). فلسفه فیلم و هنر دیجیتال. ترجمة: گلناز نریمانی، تهران: نشر ققنوس.
  • وارنوک، مری (1393). اگزیستانسیالیسم و اخلاق. ترجمة: مسعود علیا، تهران: نشر ققنوس.
  • یورگنسن، ماریا و فیلیپس، لوئیز (1396). نظریه و روش در تحلیل گفتمان. ترجمة: هادی جلیلی، تهران: نشر نی.

 

 

  • Abarhamian, Ervand and Ashraf, Ahmad and Katouzian, Mohammad Ali Homayoun (2018). Essays on Conspiracy Theory in Iran. translated by Mohammad Ebrahim Fatahi, Tehran: Ney Publishing. (in persian)
  • Ansari, Mohsen (2015). Comparison and evaluation of attitudes, Jaspers, Heidegger and Sartre about the other. the second international conference on new research findings in engineering sciences and technology pp. 1-15 (in persian)
  • Bashirieh, Hossein (2014). An introduction to the political sociology of Iran. Tehran: contemporary view (in persian)
  • Bernasconi, Robert and keltner (2002). New York: Columbia university press.
  • Chobdarzadeh, Sima (2019). Another in Sartre's view. master's thesis. The Faculty of Literature and Foreign Languages ​​of Allameh Tabatabai University. (in persian)
  • Fairclough,Norman (2019). Critical discourse Analysis. Translated by Ruhollah Qasemi. Tehran: Anadisheh Ehsan (in persian)
  • Farasti, Masoud (2005). Pen Cinema. Tehran: Sana Del Art Cultural Institute. (in persian)
  • Farqani, Mohammad Mahdi and Akbarzadeh Jahromi, Seyed Jamaluddin (2011). "Presenting a model for critical discourse analysis of films", Culture and Communication Studies, Volume 12, Number 16, pp. 130-157 (in persian)
  • Farqani, Mohammad Mahdi and Akbarzadeh Jahromi, Seyed Jamaluddin (2013) The position of the West in the identity politics of the Islamic Republic of Iran, a critical discourse analysis of the series English Bag and ziro angle Circuit. the quarterly journal of the Iranian Association for Cultural Studies and Communications. 10th year, number 37, text 11-41 (in persian)
  • Field Sid (2012). How to write a screenplay. translated by Abbas Akbari and Masoud Madani, Tehran: Saqi (in persian)
  • Firouzi Maryam and Hashemi Seyed Mohsen (2016). Self-reflectivity and its functions in cinema" Journal of Dramatic Arts and Music, Volume 7, Number 14, pp. 87-102(in persian)
  • Firouzi, Maryam (2014). Self-reflectivity Baste to a dramatic preparation in Iranian cinema. Master's thesis. Faculty of Cinema and Theater, Iranian art University. (in persian)
  • Ganjavi, Amir (2017). "Cinema violence and the other: Levinas reading of will blow us away". translated by Arash Azizi, Kharmages Social Philosophical Journal, retrieved on 2018/06/04 (in persian)
  • Hassanzadeh, Ismail (2008). National Identity in the Slogans of the Islamic Revolution. National Studies Quarterly, Volume 31, Number 3, pp. 3-32 (in persian)
  • https://hubpages.com/entertainment/Meta-Cinema.

             industries of Mix. Tehran: Hermes Publishing. (in persian)

  • Khaliq Panah, Kamal and Armaki Taghi, Azad (1390). cinema about cinema: metacinema in Iranian cinema after the Islamic revolution and Controversy over cinema itself. Cultural Studies and Communication: Volume 7, Number 25, pp. 71-95 (in persian)
  • Konrat, Lisa (2010). Metafilm: Forms and functions of Self-Reflexivity in postmodernfilm. VDM publishing.
  • Lacheta, Jan (2004). Fifty great contemporary thinkers from structuralism to postmodernism. Translated by Mohsen Hakimi, Tehran: Khojasteh publishing. (in persian)
  • Levinas, Emmanuel (1981). Otherwise then Being or Beyond Essence. Trans: Alphonso Lingis. Pittsburgh: Duquesne University press.
  • Matuella, Marion (2008). Films about Filmmaking: Illusion and Anti-Illusion in Meta-Film including a Case Study of the Tom DiCillo film Living In Oblivion. VDM Verlag Dr. Myller Aktiengesellschaft & Co. KG. 
  • Moradi, Mehdi (2012). another concept in the philosophy of Immanuel Levinas, master's thesis. Department of Western Philosophy, Department of Philosophy, Faculty of Persian Literature and Foreign Languages, University of Tabriz. (in persian)
  • Nowzari, Hamzeh and Jamshidiha, Gholamreza Alamipour, Ismail and Irani Youssef (2013). The usefulness of Fairclough's critical discourse analysis of concrete texts with a look at the texts produced by the media focusing on the recent economic and social crisis in Europe and America" ​​Social studies and research in Iran, Volume 2, Number 1, pp. 153-176 (in persian)
  • Massoud (2009). Discovering the Other with Levinas. Tehran: Ney publishing. (in persian)
  • Payandeh, Hossein (2008). Postmodern novel and a film: looking at the structure and
  • Payandeh, Hossein (2011). Discourse on criticism of articles in literary criticism. Tehran: Nilufar Publishing. (in persian)
  • Payandeh, Hossein (2013). meta-fiction: a style of story-writing in the post-modern era. the book of the month of literature and philosophy magazine, pp. 26-37 (in persian)
  • Phillips, Louise and Jorgensen, Marianna (2016). Discourse Analysis as Theory and Method. translated by Hadi Jalili, Tehran: Ney Publishing. (in persian)
  • Porzaki, Gitti (2018). Transformation in discourse encounter in the Islamic Republic of Iran, post-political, antagonistic or agonistic encounter. Political sociology of the Islamic world magazine, volume 7, number 2, pp. 231-254 (in persian)
  • Rabbani, Toraj (2014). Studying the "meta cinema" category in Iranian cinema. master's thesis. Faculty of Art and Architecture, Tarbiat Modares University (in persian)
  • Rubenstein, Kacey (2010). “What the Heck is Meta-Cinema?”
  • Saif, Massoud (2006). A reflection on the philosophy of Martin Buber. Philosophical Journal, Volume 2, Number 2, pp. 43-55
  • Sartre, Jean-Paul (1355) .Bing and Nothingness. translated by Enayatullah Shakibapour. Shiraz: Mousavi
  • Siska, W. (1979). “Metacinema: A Modern Necessity. Literature”, Film Quarterly.7(4), 285-289. Retrieved January 15, 2020, from www.jstor.org/stable/43796115.
  • Stam, Robert (1992). Reflexivity in film and literature. Columbia university press, New York.
  • Stam, Robert (2013). An introduction to the theory of film. Translated by the group of translators by the efforts of Ehsan Nowrozi, Tehran: Sore Publishing. (in persian)
  • Tawanai Menafi, Keyvan (2019). Investigating the possibilities of artistic reflexivity in order to represent the moral of the subordinate, a close-up case study of Abbas Kiarostami. Quarterly Journal of the Iranian Association for Cultural Studies and Communication, Volume 8, Number 28, pp. 199-223 (in persian)
  • Vartenberg, Thomas and Jones, Thomson (2016). Philosophy of film and digital art. translated by Golnaz Narimani, Tehran: Ghoqnos publishing. (in persian)
  • Warnock, Mary (2013) Existentialism and Ethics. translated by Masoud Olia. Tehran: Ghoqnos publishing.