مطالعات فرهنگی و ارتباطات

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 جامعه شناسی، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران.

2 گروه جامعه شناسی، دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تبریز، تبریز، ایران

چکیده

استبداد شرقی به همراه فئودالیسم، شیوه تولید آسیایی و پاتریمونیالیسم از جمله نظریه‌هایی هستند که سعی در تعمیم گزاره‌های عام خود به تاریخ ایران را دارند. خاستگاه پیدایش این نظریه‌ها ایران نیست و مسائل خاص اجتماعی و فرهنگی جامعه ایران را در نظر نمی گیرند. اگر چه شباهت‌هایی میان استبداد شرقی و دوره‌هایی از تاریخ ایران وجود دارد، اما مسائلی نیز از دید آن پنهان مانده است. به ویژه در نقاط خشک و حاشیه‌های کویر مثال‌های نقض آن را می‌توان یافت. قنات و بنه الگوهای زیست متفاوتی را ایجاد کرده بودند که پیامد آن تمرکززدایی و پراکندگی بود که عکس ایده اصلی ویتفوگل در کتاب استبداد شرقی است. در این مقاله کوشش خواهیم کرد تا با بازخوانی تطبیقی کتاب استبداد شرقی ویتفوگل و با استفاده از منابع تاریخی و تحقیقات مردم‌شناسی، به کشاورزی، شیوه‌های آبیاری‌ و ساخت سنتی همکاری در قالب‌ بنه و تاثیر آن‌ بر زیست و زندگی انسان ایرانی بپردازیم

کلیدواژه‌ها

اشرف، احمد (1359) موانع تاریخی رشد سرمایه داری در ایران: دوره قاجاریه. تهران، انتشارات زمینه.
افشارنادری، نادر (1391) ایل بهمئی: جغرافیای بهمئی، مونوگرافی ایل بهمئی، جمعیت بهمئی، مسکن در ایل بهمئی. با همکاری الویا رسترپو و جواد صفی‌نژاد. تهران، انتشارات خجسته.
آبراهامیان، یرواند (1376) «استبدادشرقی: بررسی ایران عصر قاجار» در: مقالاتی در جامعه‌شناسی سیاسی ایران. ترجمۀ سهیلا ترابی فارسایی. تهران، انتشارات شیرازه.
آبراهامیان، یرواند (1389) ایران بین دو انقلاب. ترجمۀ احمد گل‌محمدی و محمدابراهیم فتاحی. تهران، نشر نی.
آبراهامیان، یرواند (1390) تاریخ ایران مدرن، ترجمۀ محمدابراهیم فتاحی. تهران، نشر نی.
آرون، ریمون (1372) مراحل اساسی اندیشه در جامعه‌شناسی، ترجمۀ باقر پرهام. تهران، انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی.
آل احمد، جلال (1349) اورازان. تهران، انتشارات زمان.
آل احمد، جلال (1370) تات نشین‌های بلوک زهرا. تهران، انتشارات امیرکبیر.
باستانی پاریزی، محمدابراهیم (1382) حماسه کویر. تهران، نشر علم.
برمن، مارشال (1373) «مارکس و مدرنیسم و مدرنیزاسیون» در: فصلنامه ارغنون. ترجمۀ یوسف اباذری، شماره 3، ص 99-59.
برودل، فرنان (1372) سرمایه‌داری و حیات مادی 1800 ـ 1400. ترجمۀ بهزاد باشی، با مقدمه پرویز پیران. تهران، نشر نی.
بلوخ، مارک (1363) جامعه فئودالی. ترجمۀ بهزاد باشی. تهران، انتشارات آگاه.
بندیکس، راینهارد (1395) سیمای فکری ماکس وبر. ترجمۀ محمود رامبد، تهران، نشر هرمس.
بهار، مهرداد (1384) «بررسی شیوۀ تولید آسیایی و تأثیر آن بر تاریخ ایران باستان» در: از اسطوره تا تاریخ. تهران، نشر چشمه.
پناهی، محمدحسین و آرش حیدری (1395) «دگردیسی معنایی دال استبداد و برآمدن گفتمان استبداد ایرانی» در: فصلنامه انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات، سال دوازدهم، شماره 44، ص 98-75.
پیران، پرویز (1384) «نظریه راهبرد و سیاست سرزمینی جامعه ایران» در: مجله ایرانشهر، شماره 6، ص 34-22.
توفیق، ابراهیم (1393) درسگفتاری دربارۀ استبداد. قابل دسترسی در: telegram: @sociomedia
توفیق، ابراهیم (1397) درباره نظام دانش. تهران، انتشارات پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
توفیق، ابراهیم و همکاران (1398) برآمدن ژانر خلقیات در ایران. تهران، انتشارات پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات.
توکلی طرقی، محمد (1395) تجدد بومی و بازاندیشی تاریخ. تورنتو، ایران نامه.
حیدری، آرش (1397) «تنظیمات ایرانی؛ حکومت‌مندی و برآمدن دولت مدرن در ایران» در: مجله انجمن جامعه‌شناسی ایران. دوره 19، شماره 1، بهار 1397، ص 148-126.
حیدری، آرش (1399) واژگونه‌خوانی استبداد ایرانی. تهران، نشر مانیا هنر.
خسروی، خسرو (1358) جامعه‌شناسی روستای ایران. تهران، انتشارات پیام.
خسروی، خسرو (1358) جامعۀ دهقانی در ایران. تهران، انتشارات پیام.
رضاقلی، علی (1377) جامعه‌شناسی خودکامگی: تحلیل جامعه‌شناختی ضحاک مار دوش. تهران، نشر نی.
رضاقلی، علی (1389) جامعه‌شناسی نخبه‌کشی: تحلیل جامعه‌شناختی برخی از ریشه‌های تاریخی استبداد و عقب ماندگی در ایران. تهران، نشر نی.
سریع القلم، محمود (1390) اقتدارگرایی ایرانی در عهد قاجار. تهران، انتشارات فرزان روز.
شیرو، دنیل (1388) «چشم‌انداز اجتماعی و تاریخی مارک بلوخ» در: بینش و روش در جامعه‌شناسی تاریخی. تدا اسکاچپول، ترجمۀ هاشم آقاجری، تهران، نشر مرکز.
صفی‌نژاد، جواد (1353) بنه: نظام‌های تولید زراعی جمعی قبل و بعد از اصلاحات ارضی. چاپ دوم. تهران، انتشارات توس.
صفی‌نژاد، جواد (1356) «قنات در ایران» در: مجله دانشکده، سال دوم، شماره 8، ص 119-86.
صفی‌نژاد، جواد (1368) بنه: نظام‌های زراعی سنتی در ایران. چاپ سوم. تهران، انتشارات امیرکبیر.
صفی‌نژاد، جواد (1387) مبانی جغرافیای انسانی. تهران، انتشارات دانشگاه تهران.
صفی‌نژاد، جواد (1393) جامعه‌شناسی روستایی ایران. دانشکده علوم‌اجتماعی دانشگاه علامه طباطبایی. پلی‌کپی.
صفی‌نژاد، جواد (1395) جامعه‌شناسی ایلات و عشایر ایران. تهران، انتشارات سمت.
صفی‌نژاد، جواد (1396) کاریز در ایران و شیوه‌های سنتی بهره‌گیری از آن. تهران، انتشارات پویه مهر اشراق.
عبداللهیان، حمید (1392) مفهوم‌پردازی واقعیت در جامعه‌شناسی تاریخی؛ نظام ارباب غایب در ایران. ترجمۀ غلامرضا جمشیدیها و علیرضا صادقی. تهران، انتشارات جامعه‌شناسان.
فرهادی، مرتضی (1380) «آیا کشاورزی ایران بدوی است؟» در: اقتصاد کشاورزی و توسعه، شماره 35، ص 256-222.
فرهادی، مرتضی (1388) انسان‌شناسی یاریگری. تهران، نشر ثالث.
فرهادی، مرتضی (1391) فرهنگ یاریگری در ایران. چاپ ششم. تهران، انتشارات مرکز نشر دانشگاهی.
کاظمی، فرهاد و یرواند آبراهامیان (1376) «دهقانان غیر انقلابی در ایران معاصر» در: مقالاتی در جامعه‌شناسی سیاسی ایران. ترجمۀ سهیلا ترابی فارسایی. تهران، انتشارات شیرازه.
کسلر، رینهارت (1381) مفهوم استبداد از ارسطو تا مارکس. مترجم: ابراهیم توفیق، کتاب توسعه، شماره 11، ص 166-147.
مرادی، محمدعلی (1393) خرد و باغ ایرانی. قابل دسترسی در: www.phalsafe.com
مرادی، محمدعلی (1390) درسگفتاری در بنیان‌های فلسفی جامعه‌شناسی تاریخی. انجمن علمی‌دانشجویی جامعه‌شناسی دانشکده علوم‌اجتماعی دانشگاه تهران، قابل دسترسی در: www.phalsafe.com
مصطفائی، سورن (1397) نظام‌های سنتی آبیاری در سمنان. قابل دسترسی در: iraniananthropologist.com
مناف‌زاده، علیرضا (1374) «سرچشمه‌های تحولی شگرف در شیوۀ تاریخ‌نگاری (دربارۀ مکتب آنال)» در: مجله‌ نگاه نو، شماره‌های 28و29.
میرسپاسی، علی (1393) تاملی در مدرنیته ایرانی؛ بحثی دربارۀ گفتمان‌های روشنفکری و سیاست مدرنیزاسیون در ایران. ترجمۀ جلال توکلیان. تهران، انتشارات طرح نو.
نجم آبادی، افسانه (1995) حکایت دختران قوچان؛ از یاد رفته‌های انقلاب مشروطه. سوئد، نشر باران.
ولی، عباس (1380) ایران پیش از سرمایه داری. ترجمۀ حسن شمس آوری. تهران، نشر مرکز.
ویتفوگل، کارل آگوست (1396) استبداد شرقی؛ بررسی تطبیقی قدرت تام. ترجمۀ محسن ثلاثی. تهران، نشر ثالث.
هابسون، جان. ام. (1387) ریشه‌های شرقی تمدن غرب. ترجمۀ مسعود رجبی و موسی عنبری، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.
همایون کاتوزیان، محمدعلی (1392) «جامعه کم آب و پراکنده؛ الگوی تحول درازمدت اجتماعی اقتصادی در ایران» در: نه مقاله در جامعه‌شناسی تاریخی ایران. تهران، نشر مرکز.