مطالعات فرهنگی و ارتباطات

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 علوم ارتباطات اجتماعی، دانشکده علوم ارتباطات، دانشگاه علامه طباطبائی

2 عضو هیات علمی دانشکده علوم ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی

چکیده

اُتانازی یا «مرگ خودخواسته»، مُعضلی نوظهور در جهان است که رسانه های جمعی کمتر به آن پرداخته اند. اُتانازی یک تابوی فرهنگی و اجتماعی تلقی می شود. افرادی که خواهان مرگ خودخواسته می شوند درگیر مشکلاتی چون ناامیدی، افسردگی و بیماری لاعلاج و شرایط سخت زندگی فردی و اجتماعی هستند. در این مقاله با استفاده از روش نشانه‌شناسی به مقایسۀ نحوۀ بازنمایی «مرگ خودخواسته» در سینمای ایران و جهان پرداختیم. روش نمونه‌گیری هدفمند و فیلم‌های انتخاب شده «اُتانازی» و «خداحافظی طولانی» از ایران، «تو جک را نمی شناسی» از آمریکا و «دریای درون» از اسپانیاست.
اگرچه «مرگ خودخواسته» در هر سه کشور سازنده فیلم‌ها به لحاظ قانونی و عرف دینی ممنوع است، با این‌حال یافته‌های مقاله نشان می‌دهد هر یک از چهار فیلم مرگ خودخواسته را به شیوه‌ای کاملاً متفاوت بازنمایی می‌کند. در فیلم ایرانی «اُتانازی»، مرگ خودخواسته امری کاملاً منفی و تخطّی از دستورات و ارادۀ خداوند محسوب می‌شود؛ فیلم ایرانی «خداحافظی طولانی» که ۱۳ سال بعد از «اُتانازی» ساخته شده، با تغییر رویکردی آشکار از نگاهی یکسره منفی به مرگ خودخواسته پرهیز می‌کند؛ در مقابل فیلم آمریکایی «تو جک را نمی شناسی»، مرگ خودخواسته را حقی اساسی برای انسان می‌داند و چهره ای انسانی از مدافعان مرگ خودخواسته ترسیم می‌کند و فیلم اسپانیایی«دریای درون» نیز با قرار دادن مرگ خودخواسته در چارچوبی اومانیستی و سکولاریستی بازنمایی کاملاً مثبتی از این مفهوم به دست می‌دهد.

کلیدواژه‌ها

 
اسلامی‌تبار، شهریار و محمدرضا الهی‌منش (1386) مسائل اخلاقی و حقوقی در قتل ترحم‌آمیز (اُتانازی) تهران: انتشارات مجد.
اسماعیلی، رفیع‌الدین (1393) بازنمایی الگوی شخصیت مرد و زن در سینمای ایران: ارزیابی آن بر اساس آیات و روایات. قم: انتشارات موسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
امام‌هادی، محمدعلی؛ سجاد نورشفیعی و و مریم جلیلوند (1386) اُتانازی ـ خودکشی کمکی. تهران: مرکز آموزشی، پژوهشی و درمانی سل و بیماری‌های ریوی.
ایرانمنش، رضا (1395) مناظره آرش نراقی و محسن کدیور پیرامون اتانازی (خودکشی از سر ترحم)، سایت صدانت. بازیابی شده در تاریخ 7اسفند 1398 به نشانی: https://3danet.ir/%D8%A7%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%A7%D8%B2%DB%8C/
ایزدیار، علی (1395) خودکشی مساعدت شدۀ پزشکی. تهران: مجد.
ایندیک، ویلیام (1397) روان‌شناسی برای فیلمنامه‌نویسان. ترجمۀ محمد گذرآبادی. تهران: هرمس.
بسامی، مسعود (1396) اُتانازی (قتل ترحم آمیز) تهران: جاودانه، جنگل.
جعفری، علی (1394) آسیب‌شناسی بازنمایی ازدواج در سینمای ایران (دیدگاه اسلامی) تهران: پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات.
جوانمرد، بهروز (1388) «مفهوم اُتانازی و بررسی آن از دیدگاه فقه، حقوق و اخلاق». فصلنامۀ حقوق پزشکی. دورۀ3، شمارۀ8، صص 175-206. بهار.
چندلر، دانیل (1397) مبانی نشانه‌شناسی. ترجمۀ مهدی پارسا. تهران: سورۀ مهر.
حجت‌زاده، نسرین (1384) سراب آسودگی در غرب (اُتانازی): دیدگاه‌های نظری، مذهبی و اخلاقی. مشهد: ارسطو.
حسینی اوّل، محترم السادات (1394) مرگ اندیشی در اندیشۀ فیلسوفان اگزیستانسیالیست (هایدگر و سارتر) و بازنمایی آن در سینمای معاصر (پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد) دانشکدۀ الهیات و معارف اسلامی شهید مطهری، دانشگاه فردوسی مشهد.
حسینی، نرگس (1392) بررسی ماهیت اخلاقی، حقوقی اُتانازی و تحلیل آن (پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد) دانشکدۀ الهیات و علوم انسانی، دانشگاه پیام نور.
داودی، رضا و لیلا نیرومند (1395) بازنمایی سبک زندگی اسلامی ـ ایرانی در سریال پرده‌نشین. تهران: مشق شب.
سجودی، فرزان (1387) نشانه‌شناسی کاربردی (ویرایش دوم) تهران: نشر علم.
سجودی، فرزان (1388) نشانه‌شناسی: نظریه و عمل. تهران: نشر علم.
سروش، عبدالکریم (1384) سکولاریسم سیاسی و سکولاریسم فلسفی. فصلنامۀ بازتاب اندیشه (64): 21-31.
فرشتیان، حسن (1396) اُتانازی؛ به‌مرگی و چالش‌های آن (اُتانازی و مذهب) تهران: کندوکاو.
فیسک، جان (1380) «فرهنگ تلویزیون». ترجمۀ مژگان برومند. ارغنون. دورۀ8، شمارۀ19، صص 125-142. زمستان.
گاواندی، آتول (1398) مرگ با تشریفات پزشکی: آنچه پزشکی دربارۀ مُردن نمی‌داند. ترجمۀ حامد قدیری. تهران: ترجمان علوم انسانی.
مانسن، رونالد (1374) مداخله و تأمل در اخلاق پزشکی. ترجمۀ فرامرز چمنی و اصغر ابوترابی. تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات اخلاق پزشکی.
محمدی‌بانگار، حسن و یاسر بهشتی‌زاده (1395) قوانین قتل از روی ترحم در ادیان و مکاتب و ملیت‌ها. تهران: سیمین.
مرتضوی، سیدمحسن (1396) قتل از روی ترحم (اُتانازی) در آینۀ فقه. قم: موسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
مهدی‌زاده، سیدمحمد (1387) رسانه‌ها و بازنمایی. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، معاونت مطبوعاتی و اطلاع‌رسانی، دفتر مطالعات و توسعۀ رسانه‌ها.
موحدی، محمدجواد و غلامحسین توکلی (1394) اُتانازی از منظر وظیفه‌گرایی دین‌باور. فصلنامۀ اخلاق پزشکی. 9 (34): 165-186.
نصراله‌پور، محمدتقی (1395) نقش هنر خصوصاً سینما در شکل‌گیری گزاره‌های جزایی با تأکید بر مسئلۀ اُتانازی. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد. دانشکدۀ علوم انسانی، دانشگاه آزاد واحد ساری.
هال، استیوئرت (1396) معنا، فرهنگ و زندگی اجتماعی. ترجمۀ احمد گل محمدی. تهران: نشر نی.
هدایتی، ارسلان (1392) تحلیل نشانه‌شناختی بازنمایی مرگ در سینمای سینماگران کُرد (پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد). دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه علم و فرهنگ تهران.
هَمِرستینگل، وِرنر (1396) مبانی نشانه‌شناسی. ترجمۀ مسعود فرهمندفر. نشانه‌شناسی: مقالات کلیدی. به ‌کوشش امیرعلی نجومیان. تهران: مروارید.
ویلیامز، کوین (1386) درک تئوری رسانه. ترجمۀ رحیم قاسمیان. تهران: ساقی.
یزدانی‌فر، صالحه (1393) اُتانازی از منظر فقه و حقوق. قم: دفتر نشر معارف.
Copson, Andrew (2017) "Secularism: Politics, Religion, and Freedom". united kingdom. Oxford University Press.
Danesi, Marcel (2004) , "Messages , Signs, and meanins". Toronto, Canadian scholars' press inc.
Davie, Grace (2002) "Europe. The exceptional case. Parameters of faith in the modern world". London: Darton, Longman and Todd.
Davie, Grace (2018) "Thinking Theoretically about Religiosity, Secularity and Pluralism in the Global East". Religions, 9, 337, 1-13.
Death with Dignity.(2019) "How death with dignity laws work". Death with Dignity. Retrieved 28 september 2019 from https://www.Deathwithdignity.org/learn/access/
Dowbiggin, Ian (2007) "A Concise History of Euthanasia: Life, Death, God, and Medicine". Rowman & Littlefield publishers INC.
Ezekiel J. Emanue (1994) "Euthanasia: Historical, Ethical, and Empiric Perspectives". Archives of Internal Medicine, 154 (17) PP: 1890-1901.
Gabbard, Glen O (2010) "Cinematic Perspectives on Euthanasia and Assisted Suicide". In Medicine after the Holocaus: From the Master Race to the Human Genome and Beyond, Sheldon Rubenfeld (Ed) (pp. 153-163) Palgrave Macmillan: the United States.
Guo, Fenglin (2006) "A Concept Analysis of Voluntary Active Euthanasia". Nursing Forum, 41 (4) PP: 167-171.
Hall, Stuart, Jhally, Sut (2007) "Representation & the media". Northampon,MA: Media Education Foundation.
Harris, N (2001) "The Euthanasia Debate". Journal of the Royal Army Medical Corps, 147 (3) PP: 367-370.
Hodge, Robert and  Gunther Kress (1988) "Social Semiotics".London: Polity.
Holyoake, G. J (1870) 'The Principles of Secularism', Illustrated. London: Austin.
Jansen-van der Weide M.C., Onwuteaka-Philipsen BD, van der Wal G (2005) "Granted, Undecided, Withdrawn, and Refused Requests for Euthanasia and Physician-Assisted Suicide". Arch Intern Med, 165 (15) PP: 1698-1704.
Lutfiyya, Zana Marie, Schwartz, Karen D. and Hansen, Nancy (2009) "False images: Reframing the end-of-life portrayal of disability in Million Dollar Baby". In Bioethics at the movies, S. Shapshay (Ed.) (pp. 225-241) Baltimore, MD, US: Johns Hopkins University Press.
Moreland, j. p (1992) "The euthanasia debate: understanding the issues" (Part one in a two – part serieson euthanasia) Christian Research Journal, 14 (3).
Oxford advanced learners dictionary, (2003) USA. Oxford university Press.
Schrover, W (2015) "The end of the story: Euthanasia and Assisted suicide in contemporary narrative fiction" (PhD Thesis) Vrije Universiteit Amsterdam.
Simón-Lorda, Pablo, Barrio-Cantalejo, Inés M (2012) "End-of-Life Healthcare Decisions, Ethics and Law: The Debate in Spain". European Journal of Health Law, 19 (4): 355-365.
Wright, W (2000) "Historical Analogies, Slippery Slopes, and the Question of Euthanasia". The Journal of Law, Medicine & Ethics, 28 (2): 176-186.