مطالعات فرهنگی و ارتباطات

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار جامعه شناسی پژوهشکدۀ مطالعات فرهنگی و اجتماعی

2 دکترای سیاستگذاری فرهنگی، پژوهشکدۀ مطالعات فرهنگی و اجتماعی

چکیده

از دهۀ اول انقلاب اسلامی و بعد از آن، علوم انسانی در جبهه ‌متخاصم جای گرفته و پروژه اسلامی سازی هدفش را کنترل و بازسازی علوم انسانی قرار داده است، ولی با وجود این، از ظرفیت های پذیرش دانشجویان علوم انسانی نه تنها کاسته نشده بلکه در مقایسه با سایر رشته ها رشد قابل توجهی نیز داشته است. از آن‌جا که توسعه و افزایش پذیرش دانشجویان تابع سیاست‌گذاری‌های دولتی است، این پرسش مطرح می شود که چنین جهت‌گیری های متفاوت چگونه باید درک شود؟ چگونه می توان با علوم انسانی مخالف بود ولی بیش از سایر رشته ها، ظرفیت پذیرش دانشجویان آن را افزایش داد؟ ما در این مقاله سیاست‌گذاری‌ها و عملکرد‌ها، روند افزایش پذیرش دانشجویان علوم انسانی را بررسی می کنیم. یافته های حاصل از پژوهش نشان می دهد که این گسترش را باید ذیل سه گفتمان درک کرد: گفتمان بهنجارسازی که بر مدار تولید سوژه دیندار شکل می‌گیرد ، گفتمان خودکفائی که بر حول تامین منابع مالی استوار می شود، و در نهایت گفتمان توسعه محور که کمیت رشد دانشگاهها و نیروی انسانی در آن هدف می‌شود.
در نهایت نشان خواهیم داد که چگونه علیرغم گسترش رشته‌ای(به ویژه از لحاظ افزایش پذیرش دانشجو)، علوم انسانی موقعیت متزلزل و بدبینانه‌اش را از چشم انداز حاکمیتی از دست نداده‌است.

کلیدواژه‌ها

 
آصف زاده، سعید؛ پیری، زکیه (1383) «مفاهیم توسعه انسانی و روند شاخص توسعه انسانی در ایران»، نشریه طب جنوب، 7 (2) 190 ـ 197.
احمدی، احمد (1361) «کنکور علوم انسانی برگزار نمی‌شود»، روزنامه اطلاعات، 21 شهریور 1361.
بنی صدر، ابوالحسن (1359) «گروه‌های سیاسی در بیرون دانشگاه‌ها می‌توانند ستاد تشکیل دهند»، روزنامه اطلاعات، 30 فروردین 1359: 1.
پارسانیا، حمید و غلامرضا پرهیزکار (1392) «سیاست علمی در ایران پس از انقلاب اسلامی (با تأکید بر علوم انسانی در اسناد بالادستی)». فصلنامۀ معرفت فرهنگی اجتماعی. 5 (1). 96 ـ 71.
حصارکی، نفیسه (1398) «سیاست فرهنگ: پروژۀ اسلامی‌‌سازی علوم انسانی– اجتماعی در ایران معاصر»، رسالۀ دکتری تخصصی، رشتۀ جامعه‌شناسی سیاسی دانشگاه تربیت مدرس، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی.
خامنه‌ای، سید علی (1377) «بیانات رهبر معظم انقلاب اسلامی در گردهمایی بسیج دانشجویی»، روزنامه کیهان فرهنگی، 16 مهر 1377.
خامنه‌ای، سید علی (1378) «بیانات در دیدار نخبگان جوان دانشگاهی»، دفتر حفط و نشر آثار حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، 5 شهریور 1378. آدرس سایت: https://farsi. khamenei. ir/newspart ـ index?id=3685&nt=2&year=1387&tid=1935
خامنه‌ای، سید علی (1379) «بیانات رهبر معظم انقلاب اسلامى در جمع دانشجویان و اساتید دانشگاه صنعتى امیر کبیر»، پایگاه اطلاع رسانی دفتر مقام معظم رهبری، 9 اسفند 1379. آدرس سایت: https://www. leader. ir/fa/speech/2088/
خامنه‌ای، سید علی (1388) «بیانات در دیدار اساتید دانشگاه‌ها»، پایگاه اطلاع رسانی دفتر مقام معظم رهبری، 8 شهریور 1388. آدرس سایت: https://www. leader. ir/fa/speech/5814
خامنه‌ای، سید علی (1395) ایران پیشرفته و شریف، نیازمند نسل جوانی شجاع، تحصیلکرده و انقلابی، سخنرانی آیت‌الله خامنه‌ای در دیدار با نخبگان، 28 مهر 1395.
خرازی، سیدمحسن (1361) «تنها 10 رشته علوم انسانی بازگشایی می‌شوند»، روزنامه کیهان فرهنگی، 17 شهریور 1362.
خمینی، روح الله (1364) «بیانات امام خمینی در جمع دانشجویان»، روزنامه کیهان فرهنگی، 20 آذر 1364.
خمینی، روح‌الله (1389) صحیفه نور، جلد 12 و 14، تهران: مرکز مدارک فرهنگی انقلاب اسلامی.
رجایی، محمد علی (1359) «ما پولمان را هدر دادیم و بقیه دوره‌ها باید بسته شود»، روزنامه جمهوری اسلامی، 31 فروردین 1359.
رهنورد، زهرا (1359) «دانشگاه لانه ارتقای فرهنگ غربی است»، روزنامه جمهوری اسلامی، 31 فروردین 1359.
زاهدی، مهدی (1387) «بازنگری در علوم انسانی با رویکرد اسلامی»، خبرگزاری مهر، 6 اردیبهشت 1387. آدرس سایت: https://www. mehrnews. com/amp/671614/
ساعی، علی و قاراخانی، معصومه و فرشاد مؤمنی (1390) «دولت و سیاست آموزش در ایران»، فصلنامه علوم اجتماعی، 19 (56) 117 ـ 168.
سایت رسمی شورای عالی انقلاب فرهنگی (1367) اهداف و سیاست‌ها و ضوابط نشر کتاب، مصوبۀ 314، تاریخ تصویب20 اردیبهشت 1367، تاریخ ابلاغ مصوبه 10 خرداد 1367. آدرس سایت: https://sccr. ir
سخی، ژینوس (1366) «وضعیت دانشگاه‌ها و موسسات عالی کشور از بهمن 1357 تا بهمن 1363»، طرح پژوهشی صدا و سیما
شورای عالی انقلاب فرهنگی (1392) «جمعیت ایران به روایت آمار»، مجله گنجینه معارف، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، 6 بهمن 1392.
صدیق، عیسی (1345) یادگار عمر، ج 2، تهران، مؤسسه چاپ و انتشارات امیرکبیر.
علیزاده مجد, امیررضا, بدیع زاده, علی, حسینی, رسول, سعیدنیا, حمیدرضا و ابوتراب علیرضایی (1397). «تبیین نقش فرهنگ در ایجاد دانشگاه کارآفرین». فصلنامه انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات, 14 (51), 265 ـ 286.
فاضلی، نعمت­الله (1384). « کدام معیار؟ بررسی ای انسان شناختی در زمینه تولید علم و چالش های علوم انسانی در ایران»، فصلنامه علوم اجتماعی، 12(30)، 1-44.
فاضلی، نعمت‌الله (1393) فرهنگ و دانشگاه، تهران، نشر ثالث.
فتوحی, سردار و نعمت الله فاضلی (1398) «ریشه‌های تاریخی شکل‌گیری انقلاب فرهنگی مبتنی بر علوم انسانی». پژوهشنامه انقلاب اسلامی, 9 (31), 97 ـ 116.
قاسم‌پور دهاقانی، علی؛ لیاقت‌دار، محمدجواد و سید ابراهیم جعفری (1390) تحلیلی بر بومی‌سازی و بین‌المللی‌شدن برنامه درسی دانشگاه‌ها در عصر جهانی‌شدن، فصلنامه تحقیقات فرهنگی، 4 (4) 1 ـ 24.
قانون برنامه پنج‌ساله ششم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران (1395) اجرایی از سال 1396 ـ 1400، دفتر برنامه، بودجه و آمار سازمان تحقیقات آموزش، آموزش و ترویج کشاورزی.
کاظمی، عباس (1394) «پرولتاریای دانشگاهی جدید»، اندیشۀ پویا، شماره 56، آذر و دی ماه.
کاظمی، عباس (1395) پرولتاریای دانشگاهی در ایران، مرکز دائره المعارف بزرگ اسلامی، 10 مرداد 1395. https://cgie. org. ir/fa/news/130333
محبی، اعظم (1396) «روزی ۱۴ ساعت درس خواندم: لزوم برنامه ریزی آموزش و پرورش برای کنکور»، خبرگزاری مهر، 30 مرداد 1396. https://www. mehrnews. com/news/4063097/روزی ـ ۱۴ ـ ساعت ـ درس ـ خواندم ـ لزوم ـ برنامه ـ ریزی ـ آموزش ـ و ـ پرورش ـ برای ـ کنکور
محمدعلی‌زاده، حاجیه (1395) «تبارشناسی ایده اسلامی کردن علم در ایران (تا پایان دورۀ انقلاب فرهنگی اول)»، پایان نامه کارشناسی ارشد دانشگاه شاهد، دانشکده ادبیات و علوم انسانی.
مختاری، مریم و همکاران (1390) «امکان گفتمان بومی‌سازی یا اسلامی‌سازی در ساحت جهانی‌شدن دنیای امروز»، مطالعات معرفتی در دانشگاه اسلامی، 15 (39) 42 ـ 26.
مرادی‌مقدم، حسین (1391) «بررسی الگوی رشد علم ایران در حوزه علوم و مقایسه آن با الگوی جهانی رشد»، رسالۀ دکتری تخصصی، رشتۀ علوم کتابداری و اطلاع‌رسانی، دانشگاه فردوسی مشهد، دانشکده علوم تربیتی و روان‌شناسی.
مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی (1377) «قانون الزام به پذیرش افراد واجد شرایط استفاده از سهمیه ایثارگران در دانشگاه‌ها و موسسات آموزش عالی کشور»، سایت رسمی مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، 18 فروردین 1377. آدرس سایت: https://rc. majlis. ir/fa/law/show/93073
مطهری، مرتضی (1362) آیندۀ انقلاب اسلامی ایران، تهران، انتشارات صدرا.
معاونت طرح و برنامه (1393) «آشنایی با کارآفرینی و دانشگاه کارآفرین»، نشریه داخلی معاونت طرح و برنامه، شماره55، پاییز 1393، 1 ـ 7.
مرکز آمار ایران(1385)، نتایج سرشماری، سایت رسمی درگاه ملی آمار، ادرس سایت: https://www.amar.org.ir
مؤسسه پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش عالی (1395) توزیع تعداد دانشجویان، دانش آموختگان و آموزشگران دانشگاهی مراکز آموزشی در سال‌های تحصیلی 1350 ـ 1395، وزارت علوم و تحقیقات و فناوری.
موسوی اردبیلی، سید عبدالکریم (1359) «باید فرهنگ تحمیلی غرب را دور بریزیم»، روزنامه کیهان فرهنگی، 18 اردیبهشت 1359.
موسوی اردبیلی، سید عبدالکریم (1359) «رشته‌های علوم انسانی به 55 رشته تقلیل یافته است »، روزنامه اطلاعات، 23 تیر 1362.
نجفی، محمدعلی (1362) «44 هزار دانشجو بهمن امسال به دانشگاه می‌روند»، روزنامه کیهان فرهنگی، 23 دی ماه 1362: 2.
نورانیان، زینب (1396) «میراث آیت‌الله هاشمی رفسنجانی»، سایت رسمی روزنامه آفتاب یزد، 30 خرداد 1396. آدرس سایت: http://aftabeyazd. ir/?newsid=75792
نوروززاده، رضا و ندا رضایی (1388) «توسعه علمی در جمهوری اسلامی ایران ابعاد موانع و راهکارها»، پژوهشنامه، 19 (38) 46 ـ 9.
نوری، ناطق (1377) «دیدار ناطق نوری با دانشجویان بسیجی»، نشریه سلام، 15 مهر 1377.
وزارت علوم تحقیقات و فناوری (1393) آﯾﯿﻦ ﻧﺎﻣﻪ آﻣﻮزﺷﯽ، وﯾﮋه داﻧﺸﺠﻮﯾﺎن ورودی 1393 و بعد از آن، آیین نامه شورای عالی برنامه ریزی آموزشی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، مصوب 28 مهر 1393.
Fallahi, M. (1993). "Foundations of Education in Iran and Education after the Cultural Revolution of 1980". Ph.D. Thesis. Marquette University.
Mohseni, Manuchehr (1976). “Sociology in Iran”, International Social Science Journal, 22 (2): 387–90.
Razavi. R (2009). “The Cultural Revolution in Iran, with Close Regard to the Universities, and it's Impact on the Student Movement”, Middle Eastern Studies, 45:1, 1 ـ 17.
Sobhe, K (1982). “Education in Revolution: Is Iran Duplicating the Chinese Cultural Revolution?” Comparative Education", Vol. 18. No. 3: pp. 271 ـ 280.