نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 دانشجوی دکتری رشته تاریخ اسلام، گروه تاریخ، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
2 استاد رشته تاریخ، گروه تاریخ، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
3 استاد تاریخ، گروه تاریخ، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
چکیده
دارالترجمه همایونی» یکی از بخشهای فعال «اداره انطباعات» بود که به فرمان ناصرالدین شاه و به همت محمدحسن خان اعتمادالسلطنه در 1300 ق تاسیس گردید. این مجموعه در عرف آن دوره سازمان وسیعی محسوب میشد که با به کارگیری مترجمین حاذق علاوه بر ترجمه آثار خارجی و گسترش زبانآموزی، چاپ و نشر آثار اروپایی را در دوره ناصرالدین شاه رونق بخشید. چگونگی شکلگیری «دارالترجمه همایونی» و ارتباط آن با دارالطباعه عصر ناصری و تاثیر آن بر ترجمه و نشر آثار غربی در ایران مسئلهای است که تاکنون به آن پرداخت نشده است. در این پژوهش که در چارچوب مطالعه تاریخی و بررسی منابعی چون روزنامهها و کتب عصر ناصری صورت گرفته است مشخص میشود این مجموعه در زمان تصدی اعتمادالسلطنه از طریق سازماندهی و هدایت مترجمین و همچنین بهرهگیری از پتانسیلهای موجود در «دارالطباعه» تحولی بزرگ در زمینه ترجمه، چاپ و انتشار آثار متعدد از زبانهای گوناگون پدید آورد و عصر ناصری را به لحاظ کثرت آثار ترجمه شده نسبت به دورههای پیشین متمایز ساخت.
واژگان کلیدی: اعتمادالسلطنه، ناصرالدین شاه، اداره انطباعات، دارالترجمه همایونی
کلیدواژهها
عنوان مقاله [English]
Royal Translation Bureau Publication Administration First act in Translation
نویسندگان [English]
- parvane hasanzade 1
- gholamhosein zargarinezhad 2
- reza shabani samghabadi 3
1 PhD student, history of Islam, Sciences and Reasearch Branch, Islamic Azad University, Tehran ,Iran
2 Corresponding author*: professor history ,Department of humanities faculty, Sciences and Reasearch Branch, Islamic Azad University, Tehran ,Iran
3 professor history ,Department of humanities faculty, Sciences and Reasearch Branch, Islamic Azad University, Tehran ,Iran
چکیده [English]
“Royal Translation Bureau” is one of active departments of “Publication Administration” which was founded by Naser al-Din Shah’s order and Muhammad Hassan Khan Etemad-al-Saltaneh’s endeavors in 1880. The Bureau traditionally was a large organization that, through the use of competent translators, in addition to translating foreign works and developing foreign language, promoted the publication of European works in the Naserian era. Formation of “Royal Translation Bureau” and its relationship to the “Publication Administration” of the Naserian era and its effect on translating and publishing Western works are issues that has not been addressed before. Therefore, this study, conducted in the context of historical study and review of sources such as newspapers and books of the Naserian era, reveals that the Bureau, during the tenure of Etemad-al-Saltaneh, brought about a major change in translating, printing and publishing works in various languages through organizing and guiding translators as well as utilizing potential of the “Publication Administration”, and distinguished the Naserian era in terms of the number of translated works from previous periods.
Keywords: Etemad-al-Saltaneh, Naser al-Din Shah, Publication Administration, Royal Translation Bureau.
کلیدواژهها [English]
- Etemad-al-Saltaneh
- Naser al-Din Shah
- Publication Administration
- Royal Translation Bureau
- آدمیت، فریدون. (1362). امیرکبیر و ایران. تهران: خوارزمی.
- ------------. ( 2535). ایدئولوژی نهضت مشروطیت ایدئولوژی. تهران: پیام.
- --------------. (1395). تاریخ و تحول نشر، درآمدی به بررسی نشر کتاب در ایران از آغاز تا آستانه انقلاب. تهران: خانه کتاب.
- آرین پور، یحیی. (1375). از صبا تا نیما (تاریخ 150 سال ادب فارسی). جلد یکم، چاپ ششم، تهران: زوّار.
- افشار، ایرج. (1381). «آغازه ترجمه کتابهای فرنگی به فارسی»، مجله ایرانشناسی. س 14. ش 53. بهار 1381. صص 110-79
- ایران، سهشنبه 19 ذیقعدة 1320 ق، ش 1030، ص 4
- ایران، سهشنبه 14 صفر 1289 ق، ش 88 ، ص 1.
- ایران، یکشنبه 7 شعبان 1288 ق، ش 48، ص 1.
- ایران، سهشنبه، 20 شوال 1288 ق، ش 62، ص 4.
- ایران، جمعه 24 رمضان 1309 ق، ش 771. ص 4.
- اردوی همایون، یکشنبه شعبان 1300 ق، ش 2، ص 2.
- اعتمادالسلطنه، محمدحسن خان. (1363). المآثر و الآثار (چهل سال تاریخ ایران). به کوشش ایرج افشار، جلد اول و دوم، چاپ اول، تهران: اساطیر.
- --------------------- .(2536). روزنامه خاطرات اعتمادالسلطنه (وزیر انطباعات در اواخر دوره ناصری مربوط به سالهای 1292 تا 1313 ق). مقدمه و فهارس از ایرج افشار، جلد اول، چاپ دوم. تهران: امیرکبیر.
- ---------------------- .( 1367). منتظم ناصری. تصحیح محمد اسماعیل رضوانی، جلد اول وسوم، تهران: دنیای کتاب.
- ----------------------.(1367). مراةالبلدان. به کوشش عبدالحسین نوایی و میرهاشم محدث، جلددوم وسوم. تهران: دانشگاه تهران.
- اسکاچپول، تدا. (1388). بینش و روش در جامعه شناسی تاریخی. چاپ اول، تهران: نشر مرکز.
- بامداد، مهدی. (1378). شرح حال رجال ایران. جلد اول، تهران: زوار.
- براون، ادوارد و محمدعلی تربیت، (1341). تاریخ مطبوعات و ادبیات ایران در دوره مشروطیت. ترجمه رضا صالحزاده، جلد سوم. تهران: معرفت.
- براون، ادوارد. (بی تا). تاریخ مطبوعات و ادبیات ایران در دوره مشروطیت. ترجمه جمشید محمد عباسی، جلد دوم، تهران: معرفت.
- بیانی، خانبابا. (1375). پنجاه سال تاریخ ایران در دوره ناصری، چهره و سیمای راستین ناصرالدین شاه. جلد اول، تهران: علم.
- بختیار، مظفر و هدی عربزاده. (1388). «دارالترجمه ناصری و اداره سانسور»، مجله ادب فارسی. پاییز و زمستان 1388. ش 2. (علمی و پژوهشی)، صص18- 1.
- دنبلی، عبدالرزاق. (1383). مآثر سلطانیه (تاریخ جنگهای اول ایران و روس) به ضمیمه تاریخ جنگهای دورة دوم ازتاریخ ذوالقرنین. تصحیح و تحشیه غلامحسین زرگرینژاد، چاپ اول، تهران: موسسه انتشاراتی روزنامه ایران.
- دل زنده روی، سمیه. ( 1397).«روش ترجمه در دارالترجمه ناصری»، مجله مترجم. دوم بهمن ، س 27. ش 66. ص 74-69.
- طباطبایی، محیط. (1366). تاریخ تحلیلی مطبوعات. چاپ اول، تهران: بعثت.
- قاسمی، فرید. (1389).چکیده سالنامههای ایران (1313- 1290 ق). جلد اول و دوم، تهران: مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران.
- ------------.(1379). مشاهیر مطبوعات ایران. اعتمادالسلطنه. جلد اول، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
- ------------. (1379). تاریخ روزنامهنگاری ایران (مجموعه مقالات). جلد اول، تهران : وزارت فرهنگ و ارشاد اسلانی.
- کیانفر، جمشید. (1384). «نهضت ترجمه و دارالفنون»، مجله پیک نور. بهار. ش 9، صص 92-83 .
- آذرنگ، عبدالحسین آذرنگ. (1390).«تاریخ نشر کتاب در ایران». مجله بخارا، فروردین- اردیبهشت 1390. ش80، ص337-328 و مهر – دی 1388، ص 186 و فروردین- اردیبهشت 1389، ش 70، ص195.
- صدر هاشمی، محمد. ( 1363). تاریخ جراید و مجلات ایران. جلد دوم، اصفهان: کمال.
- کرزن، جرج.ن. (1367). ایران و قضیه ایران. ترجمه غلامعلی وحید مازندرانی، جلد اول و دوم، تهران: انتشارات علمی/ فرهنگی.
- فرهنگ، 8 صفر 1302 ق، س 7، ش 283. ص 4 و 3.
- محبوبی اردکانی، حسین. (2535). مقدمهای در باب آشنای ایران با مظاهر تمدن غربی. تهران: دفتر مطالعات و برنامهریزی فرهنگی/ وزارت فرهنگ و هنر.
- ----------------.(1370). تاریخ مؤسسات تمدنی جدید در ایران. جلد اول، تهران، دانشگاه تهران.
- مشار، خانبابا. (1350).فهرست کتابهای چاپی فارسی. 4 جلد ،تهران: ارژنگ.
- محمدزاده، محمدجعفر. (سرپرست و ویراستار) ( 1393). دانشنامه مطبوعات ایران (آ- الف). جلد اول، تهران: دانشنامه مطبوعات ایران.
- ملکپور، جمشید. (1363). ادبیات نمایشی در ایران (نخستین کوششها تا دورة قاجار). جلد اول، تهران: توس.
- میرهادی. م. (1381). «نخستین چاپخانهها، کتابهای تألیفی و ترجمههای چاپ شده در ایران»، نامة فرهنگ. تابستان. ش 44، صص 58-65.
- ناطق، هما. (1368). ایران در راهیابی فرهنگی. تهران:خاوران.
- وقایع اتفاقیه، پنجشنبه 4 جمادیالاول، 1270ق. ش 157. ص2.
- وقایع اتفاقیه، پنجشنبه 27 شعبان، 1270ق . ش 173. ص 2.
- وقایع اتفاقیه، پنجشنبه 5 ربیعالاول 1269ق . ش 98 . ص 2 و 3.
- وقایع اتفاقیه، پنجشنبه 26 ربیعالثانی 1270 ق، ش 156. ص 2.