نویسندگان
1 دکتری روابط بین الملل دانشگاه علامه طباطبائی
2 استادیار گروه روابط بین الملل دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه علامه طباطبائی
چکیده
مرجعیت، اصلیترین نهاد اجتماعی متولی امر دین و عهدهدار نقش رهبری شیعیان در موضوعات مختلف سیاسی و اجتماعی است. این نهاد، بر اساس اندیشۀ نیابت فقیهان جامعالشرایط از امام معصوم شکل گرفته، از مبانی خاص عقلانیت و تصمیمگیری و منابع خاص قدرت برخوردار است و در سطوح مختلف سرزمینی و فرا سرزمینی، ایفای نقش میکند. اینک این سؤال مطرح است که چگونه میتوان کنشگری بینالمللی نهاد مرجعیت را با استفاده از مؤلفههای بازیگران روابط بینالملل تبیین کرد. بر این اساس، با هدف شناسایی الگوها و شاخصهای رفتار فرا سرزمینی این نهاد سه معیار اساسیِ بهرهگیری از منابع قدرت، تأثیرگذاری بر فرایندها و رویهها و نظام انگارهای بهعنوان معیارهای اصلی کنشگری در نظریههای روابط بینالملل استخراج گردیده و بر اساس آن، میزان برخورداری نهاد مرجعیت از شاخصههای مذکور به آزمون گذارده میشود. بدین منظور، با استفاده از رویکرد وابستگی به مسیر، از روشهای پژوهش تاریخی کیفی، ضمن مطالعۀ ادوار مرجعیت و تقسیمبندی آن بر مبنای معیار دانش روابط بینالملل، مفاصل حیاتی یا بزنگاههای تاریخی را شناسایی و الگوی این نقشآفرینی را تبیین میکند. درنهایت شواهد عینی کنشگری این نهاد را در عرصۀ فراملی، با ویژگیهای بازیگران بینالمللی مقایسه میکند. فرضیۀ اولیۀ نویسنده، انطباق مصادیق تاریخی با مشخصات بازیگران در روابط بینالملل است که در طول این مطالعه، مورد آزمون قرار خواهد گرفت. همچنین نویسنده بر این باور است که شرایط زمان و مکان و میزان تحقق منافع و اهداف، عناصر زمینهای تأثیرگذاری و شکلدهندۀ الگوی رفتاری این نهاد اجتماعی است.
کلیدواژهها
- بارانی، محمد رضا. 1380. «عصر سلجوقی و سیاستهای فرهنگی شیعه» فصلنامه معرفت، شماره 40. بهار.
- پور سید آقایی، سید مسعود و همکاران. 1383. تاریخ عصر غیبت نگاهی تحلیلی به عصر غیبت امام دوازدهم Q. قم: موسسه فرهنگی انتشاراتی حضور.
- ترکمنی آذر، پروین. 1380. «موقعیت شیعیان ایران در دوره ایلخانان». پژوهشنامه علوم انسانی دانشگاه شهید بهشتی. شمارۀ سی. صص 141-127. تابستان.
- ترکمنی، پروین. نامعلوم. «آل بویه، عباسیان و تشیع». سایت الشیعه. قابل بازنشانی در: آل-بویه،-عباسیان-و-تشیع/https://farsi.al-shia.org
- جعفریان، رسول. 1394. تشیع در عراق، مرجعیت و ایران. چاپ سوم، تهران: مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران.
- جلیلیان، قهرمان. 1392. «نقش حکومت آلبویه در توسعه فرهنگ شیعی»، فصلنامه پژوهشهای علوم انسانی، سال چهارم، شماره 21، بهار 1392.
- جناتی، محمدابراهیم. 1374. ادوار فقه و کیفیت بیان آن. تهران: انتشارات کیهان.
- حائری، عبدالهادی. 1381. تشیع و مشروطیت در ایران و نقش ایرانیان مقیم عراق. تهران: انتشارات امیرکبیر.
- حسین زاده شانهچی، حسن. 1386. اوضاع سیاسی، اجتماعی و فرهنگی شیعه در غیبت صغری. قم: تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
- حسینیان، روح الله. 1384. چهارده قرن تلاش شیعه برای ماندن و توسعه. تهران: انتشارات مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
- خمینی (امام)، سید روح الله. 1388. الاجتهاد والتقلید. ترجمۀ وهاب دانش پژوه. قم: مؤسسه نشر و تنظیم آثار امام خمینی، مؤسسۀ چاپ و نشر عروج.
- دلاور، علی. 1387. مبانی نظری و عملی پژوهش در علوم انسانی و اجتماعی. تهران: انتشارات رشد.
- دوانی، علی. 1371. زندگانی زعیم بزرگ عالم تشیع آیت الله بروجردی. چاپ دوم. تهران: نشر مطهر.
- دهقانی فیروزآبادی، سید جلال. 1395. اصول و مبانی روابط بینالملل. ج 2. تهران: انتشارات سمت.
- رضوانی، علیاصغر. 1386. غیبت صغری. قم: انتشارات مسجد مقدس جمکران.
- رهدار، احمد. 1390. غرب شناسی علمای شیعه در تجربه ایران معاصر. قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی دفتر تبلیغات اسلامی حزه علمیه قم.
- سبحانی، جعفر. 1387. تاریخ فقه و فقهای امامیه. ترجمۀ حسن جلالی. تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق.
- شبیری، سید محمدجواد. 1368. ناگفتههایی از حیات شیخ مفید به استقبال هزاره مفید. فصلنامه نور علم، شماره نهم، دوره سوم.
- شهابی، محمود. 1369. ادوار فقه. جلد 1، چاپ سوم. تهران: انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
- عقیقی بخشایشی، عبدالرحیم. 1376. فقهای نامدار شیعه. قم: دفتر نشر نوید اسلام.
- غفارزاده، علی. 1375. پژوهشی پیرامون زندگانی نواب خاص امام زمان . قم: انتشارات نبوغ.
- فقیهی، علیاصغر. 1378. تاریخ آلبویه، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها (سمت).
- قمی، شیخ عباس. 1389. منتهی الامال فی تواریخ النبی و الآل (ص). قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
- گرجی، ابوالقاسم. 1379. تاریخ فقه و فقها. تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها (سمت).
- محمدی ری شهری، محمد. 1376. رهبری در اسلام. چاپ دوم. قم: انتشارات دارالحدیث.
- ناصری طاهری، عبدالله. 1379. فاطمیان در مصر. قم: انتشارات پژوهشکدۀ حوزه و دانشگاه.
- هاشمی شاهرودی، سید محمود. 1388. «شهید اول و سازماندهی نهاد مرجعیت». فصلنامه فقه اهل بیت. سال 15، شماره 59-58.
- غرایبه، محمد الرحیل. 1418 ق.. «جهود صلاحالدین الأیوبی فی إحیاء المذهب السنی فی مصر و الشام (564 ه - 589 ه)». مجلة الحکمة، العدد 12، صفر، صص 297- 324.
Mahoney, James. 2000. “Path Dependence in Historical Sociology”. Theory and Society. Vol. 29, No. 4. By: Springer. pp. 507-548.