نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسنده
دانشیار پژوهشکده زبان شناسی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی
چکیده
جامعه‌شناسی ادبیات زیرشاخه‌ی جامعه‌شناسی فرهنگ است که به تجزیهوتحلیل تولید ادبیات از دیدگاه اجتماعی می‌پردازد. این مقاله بر آن است تا با روشی توصیفی و با استفاده از نظریه‌ی ساخت‌گرایانه‌ی تکوینی لوسین گلدمن به بررسی زمینه‌های جامعه‌شناختی شعر شهریار بپردازد. شایان ذکر است که نظریه‌ی ساخت‌گرایانه‌ی تکوینی گلدمن در نقد جامعه‌شناختی آثار ادبی به‌طورکلی به عوامل بیرونی آفرینش اثر ادبی توجه دارد. برای نیل به اهداف تحقیق حاضر، کل دیوان اشعار شهریار درنظرگرفته شد و با بررسی زمینه‌های اجتماعی عصر شهریار، اشعار او تجزیهوتحلیل شد. براساس یافته‌های به‌دست‌آمده، نکوهش مظاهر مختلف بی‌عدالتی‌های اجتماعی، حساسیت نسبت به وضعیت سیاسی کشور، توصیه‌های اخلاقی و تربیتی به جامعه، تشویق مردم به امور سازنده (مبارزه با بدی‌ها و پلشتی‌ها)، ارج‌نهادن به روابط اجتماعی، روی‌دادها و شخصیت‌های فرهنگی، گفت‌وگو با جامعه‌ی جهانی، توجه به مسائل زنان، وطندوستی، نوستالژی روستا و نقد تمدن غرب، ارج‌نهادن به فرهنگ و تمدن تاریخی ایران، توجه به مسائل جهانی درکنار پای‌بندی به فرهنگ ایرانی- اسلامی و استفاده از زبان مردم کوچه و بازار در شعر، از مضامین اجتماعی مطرح در اشعار شهریار است. بنابراین، می‌توان نتیجه گرفت که شهریار با گذر از سه دوره‌ی تاریخی مهم در ایران یعنی قاجار، پهلوی و انقلاب اسلامی و متاثر از مسائل اجتماعی- سیاسی زمان خود، شاعری اجتماعی بوده است، که البته بیش‌تر به مظاهر مظالم پرداخته است، تا زیرساخت‌های آن.
کلیدواژه‌ها
بالی، علی (1397). بررسیِ زمینه‌های جامعه‌شناختیِ نومیدی و بدبینی در اشعارِ دهه سیِ اخوانِ ثالث. جامعه‌پژوهی فرهنگی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، سال نهم، شماره چهارم، 1-23.
بهجت‌تبریزی، محمدحسین (1347). کلیات دیوان شهریار (جلد 2). تهران: چاپ اسلامیه.
بهجت‌تبریزی، محمدحسین (1371). دیوان شهریار. تهران: انتشارات نگاه و زرین.
بهجت‌تبریزی، محمدحسین (1376). دیوان شهریار. تهران: انتشارات نگاه و زرین.
بهجت‌تبریزی، محمدحسین (1391). دیوان شهریار. تهران: انتشارات نگاه و زرین.
پرین، لارنس (1383). درباره‌ی شعر (ترجمه فاطمه راکعی). تهران: انتشارات اطلاعات.
تولستوی، لئون (1356). هنر چیست؟ (ترجمه کاوه دهگان، چاپ ششم). تهران: انتشارات امیرکبیر.
دزفولیان‌راد، کاظم؛ علی‌مددی، منا و طالبی، معصومه (1389). نگاهی جامعه‌شناختی به انسجام‌گریزی غزل سبک هندی. فصل‌نامه تحقیقات زبان و ادب فارسی، شماره 3، بهار، 55-78.
سام‌خانیانی، علی‌اکبر و امام‌زاده‌جوادی، هادی (1389). بررسی ابعاد مردم‌شناسی ادبی در اشعار شهریار. متن‌پژوه ادبی، 45 (14): 105-127.
سربازی، مظفر (1380). «زندگی شهریار». تهران: نشر شرکت توسعه کتابخانه‌های ایران.
سنگری، محمدرضا (1387 ب)، مقدمه کتاب «دوباره باران» (منتخب مقالات نخستین کنگره شعر اجتماعی، معاونت اجتماعی ناجا). تهران: انتشارات خورشید باران.
شاهرخی، فرنگیس (1394). هویت فرهنگی و دینی در اشعار شهریار (مطالعه موردی؛ رویکرد آرکائیستی). پژوهش‌های نقد ادبی و سبک‌شناسی، 6(20), 129-152.
شعردوست، علی‌اصغر (1378). یاد آذربایجان. تهران: انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
شکارسری، حمیدرضا (1386). شعر یا شعار اجتماعی. مجله شعر، 54: 34-37.
عشق‌آذر، مرتضی و محمدیان، ناصر (1393). درآمدی بر اندیشه‌های اجتماعی استاد شهریار. مطالعات شهریارپژوه، 1(1): 149-174.
علوی، بزرگ (1362). تاریخ و تحول ادبیات جدید ایران. تهران: انتشارات نگاه.
فانی‌اسکی، راضیه و صفایی، علی (1396). نگاه جامعه‌شناختی به شعر ملک‌الشعرای بهار (بر اساس نظریه لوسین گلدمن). همایش ملی ملک‌الشعرای بهار، مشهد.
گریس، ویلیام. جی (1367). ادبیات و بازتاب آن (ترجمه بهروز عزبدفتری). تبریز: انتشارات نیما.
گلدمن، لوسین (۱۳۷۱). جامعه‌شناسی ادبیات: دفاع از جامعه‌شناسی رمان (ترجمه محمدجعفر پوینده). تهران: نشر هوش و ابتکار.
مدرسی، فاطمه و نوری، زهرا (1395). نگاه جامعه‌شناختی به اشعار فروغ فرخزاد. فصل‌نامه علمی و پژوهشی فرهنگ و زن، تابستان، 28، 37-57.
مسلمی، آرش و شهبازی، مظفر‌الدین (1393). تحلیل مردم‌شناختی جلوه‌های فرهنگ عامه در منظومه نخست «حیدربابایه سلام» در مقایسه با بخش دوم آن. مطالعات جامعه‌شناسی، 7(22): 61-77.
ملکی، سپیده؛ حسینی (ژرفا)، سیدابوالقاسم و براهمی، منصور (1397). تبیین وجه مغفول در پیدایش شعر عرفانی فارسی با تکیه‌بر رویکرد ساختگرایی تکوینی لوسین گلدمن. الهات هنر، (13), 35-64.
مندور، محمد (1360). در نقد و ادب (ترجمه علی شریعتی) چاپ چهارم. تهران: شرکت سهامی انتشار.
منزوی، حسین (1372). شهریار شاعر شیدایی و شیوایی؛ این ترک پارسی گوی. تهران: انتشارات برگ.
نعمتی، فاروق، سلیمی، علی و مرادی، ایوب (1392). سایه‌روشن تلخ و شیرینِ خاطرات گذشته در اشعار شهریار و سید قطب. فصل‌نامه پژوهش‌های ادبی و بلاغی، 2(1), 64-79.
Bali, Ali (2018); A Study on the Sociological Grounds of Despair and Pessimism in the 1950s Poems of Akhavan Sales; the journal of Cultural Sociology, the Research Department of Humane Science and Cultural Studies; the 4th year No.4, pp. 1-23 (In Persian)
Bahjat, Tabrizi, Mohammad Hossein (1969); The Corpus of Shahriar's Poems (Vol.2); Tehran: Islamia Publication(In Persian)
Bahjat, Tabrizi, Mohammad Hossein (1997); Shahriar's Book of Poetry; Tehran: Zarrin and Negah Publications. (In Persian)
Bahrami, Hamid and Behroozi, Tahereh (2020); Reflection of Society in the Shahriar's Poems; the Journal of the Studies of Shahriar's Research, the 7th year No.7, pp. 101-124. (In Persian)
Perine, Laurence (2004); Poetry Theory and Practice (translated by Fatemh Rakei); Tehran: Ettelaat Publication. (In Persian)
Tolstoy, Leo (1977); What is the Art? (translated by Kaveh Dehgan); the six edition; Tehran: Amir Kabir Publication. (In Persian)
Dezfooliyan Rad, Kazem; Alimadadi, Mona and Talebi, Masouma (2000); A Social Glance at Integrity Evading of Hindi Style Odes, the Quarterly of Language Researches and Persian Literature; No.3, the Spring issue; pp 55-78. (In Persian)
Saam Khaniyani, Ali Akbar and Emamzadeh Javadi, Hadi (2010); A Study on the Literary Anthropological Aspects in Shahriar's Poems; the Journal of Literary Context Research; No. 45 (14), pp. 105-127. (In Persian)
Sangari, Mohammad Reza (2008B); From the Introduction of the Book of "Again Rain" (a selection of the articles of the 1st Congress of Sociological Poetry held by the Naja Social Deputy); Tehran: Khorshid Baran Publication. (In Persian)
Shahrokhi, Farangis (2015); Cultural and Theological Aspects of Shahriar's Poems (a case study, archaic approach); the journal of Research of Literary Criticism and Stylistics; No.6 (20), pp. 124-152. (In Persian)
Sherdoost, Ali Asghar (1999); Remembering Azerbaijan; Tehran: Publication of Ministry of Islamic Cultural and Guidance . (In Persian)
Shekarsari, Hamid Reza (2007); Poetry or the Social Slogan; the journal of Poetry; No.54, pp. 33-37 . (In Persian)
Eshgazar, Morteza and Mohammadian Naser (2014); An Introduction to Shahriar's Social Thoughts; the journal of Shahriar's Research; No.1, pp. 149-174. (In Persian)
Alavi, Bozorg (1983); The History and Development of Iran Modern Literature, Tehran: Negah Publication. (In Persian)
Fanieski, Raziyeh and Safaei, Ali (2017); A Sociological Look at the Poem of Malakoshoaraye Bahar, (on the basis of Lucien Goldmann's theory); the collected articles of Nation Congress of Malakoshoaraye Bahar, Meshed. (In Persian)
Greece, William J. (1988), Literature and its Reflection (translated by Behrooz Azabdaftari); Tabriz: Nima Publication. (In Persian)
Goldmann, Lucien (1992); The Sociology of Literature: Defending the Sociology of Novel (pour une sociologyie du roman) (translated by Mohammad Jafar Pouyandeh); Tehran: Hoosh and Ebtekar Publication. (In Persian)
Modarresi, Fatemeh and Noori, Zahra (2016); A Sociological Look at Foroogh Farrokhzad's Poems of published by The Culture and Woman Scientific and Research Quarterly; Summer issue, No.28, pp. 37-57. (In Persian)
Moslemi, Arash and Shahbazi, Mozaffaraddin (2014); the Anthropological Studies of Folklores' Manifestations in the First Part of the Hi Heydar Baba Poem in Comparing with the Second Part, a Sociological Studies; 7(22), 61-77. (In Persian)
Maleki, Sepideh; Hosseini (Zharfa); Seyed Abolqasem and Berahimi, Mansoor (2018), Explaining the Neglected Aspect in Formation of Persian Mystical Poetry with Regard to the Lucien Goldmann Structuralism; the journal of Theology of Art, (13), 35-64 (In Persian)
Mandoor, Mohammad (1981); In Criticism and Literature (translated by Ali Shariatti) 4th edition; Tehran, Sherkat-e-Sahami-e-Enteshar. (In Persian)
Monzavi, Hossein (1993); Shahriar the Poet of Mania and Eloquence, This Persian Speaking Turk; Tehran: Barg Publication. (In Persian)
Nemati Farooq; Salimi, Ali and Moradi, Ayyoob (2018), Dark and Light and Poison and Nectar of the old Memories of Shahriar and Seyed Qotb's Poem, the Quarry of Literary and Eloquence Research; 2(1), 64-79 . (In Persian)
)