نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 عضو هیات علمی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران
2 گروه جامعه شناسی/ دانشکده علوم اجتماعی/ دانشگاه تهران
چکیده
این مقاله تلاشی است مقدماتی در ارائه یک چارچوب تحلیلی برای جامعه‌شناسی نقش سیاسی روحانیان و مساجد در انقلاب سال ۱۳۵۷. این متن با مرور پژوهش‌های مهم درباره انقلاب سال ۵۷ نشان می‌دهد معدود کارهای موجود درباره نقش مساجد واجدِ دو پیش‌فرض‌اند: پیش از انقلاب، در مقایسه با گروه‌ها و سازمان‌های سکولار ِمنتقد، مساجد به‌میزان کم‌تری تحت کنترل دولت قرار داشتند و می‌توانستند با آزادی بیشتری علیه رژیم حاکم فعالیت کنند؛ هم‌چنین، مساجد در فرایند مبارزه با دولت از یکپارچگی کامل و مطلقی برخوردار بودند و در سال‌های پایانی منجر‌شونده به انقلاب، تمامیِ آن‌ها به طرف‌داری از آیت‌الله خمینی و گفتمان انقلابی او علیه رژیم مستقر وارد مبارزه شدند. شواهد تاریخی اما صحت این پیش‌فرض‌ها را خدشه‌دار می‌کند. این مقاله نشان می‌دهد دو چارچوب تحلیلیِ «مدرنیزاسیون» و «ایدئولوژیک» برسازنده این پیش‌فرض‌ها درباره مساجد‌اند؛ دو رویکردی که تفسیری ذات‌گرایانه و فراتاریخی از اسلام و اماکن اسلامی در جامعه ایران ارائه داده‌اند. این متن با نقد این رویکردها و ارجاع به رخدادهایی از تاریخ معاصر ایران استدلال می‌کند با استفاده از رویکرد «فرایندهای اجتماعی»، در مقامِ رویکردی جایگزین، می-توان فهمی جامعه‌شناختی از نقش سیاسی مساجد به‌دست آورد و نقاط عطف تاریخی در مسیر تحولات آن‌ها را شناسایی کرد.
کلیدواژه‌ها
)