نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• سارا شریعتی ¹
• پویا دریس ²

¹ عضو هیات علمی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران

² گروه جامعه شناسی/ دانشکده علوم اجتماعی/ دانشگاه تهران

چکیده

این مقاله تلاشی است مقدماتی در ارائه یک چارچوب تحلیلی برای جامعه‌شناسی نقش سیاسی روحانیان و مساجد در انقلاب سال ۱۳۵۷. این متن با مرور پژوهش‌های مهم درباره انقلاب سال ۵۷ نشان می‌دهد معدود کارهای موجود درباره نقش مساجد واجدِ دو پیش‌فرض‌اند: پیش از انقلاب، در مقایسه با گروه‌ها و سازمان‌های سکولار ِمنتقد، مساجد به‌میزان کم‌تری تحت کنترل دولت قرار داشتند و می‌توانستند با آزادی بیشتری علیه رژیم حاکم فعالیت کنند؛ هم‌چنین، مساجد در فرایند مبارزه با دولت از یکپارچگی کامل و مطلقی برخوردار بودند و در سال‌های پایانی منجر‌شونده به انقلاب، تمامیِ آن‌ها به طرف‌داری از آیت‌الله خمینی و گفتمان انقلابی او علیه رژیم مستقر وارد مبارزه شدند. شواهد تاریخی اما صحت این پیش‌فرض‌ها را خدشه‌دار می‌کند. این مقاله نشان می‌دهد دو چارچوب تحلیلیِ «مدرنیزاسیون» و «ایدئولوژیک» برسازنده این پیش‌فرض‌ها درباره ‌مساجد‌اند؛ دو رویکردی که تفسیری ذات‌گرایانه و فراتاریخی از اسلام و اماکن اسلامی در جامعه ایران ارائه داده‌اند. این متن با نقد این رویکردها و ارجاع به رخدادهایی از تاریخ معاصر ایران استدلال می‌کند با استفاده از رویکرد «فرایندهای اجتماعی»، در مقامِ رویکردی جایگزین، می-توان فهمی جامعه‌شناختی از نقش سیاسی مساجد به‌دست آورد و نقاط عطف تاریخی در مسیر تحولات آن‌ها را شناسایی کرد.

کلیدواژه‌ها

• مساجد
• روحانیت
• نقش سیاسی
• انقلاب ۱۳۵۷
• رویکرد فرایندهای اجتماعی

عنوان مقاله [English]

An Analysis of the politics of the mosque in the 1979 Iranian Revolution with the social processes model

نویسندگان [English]

• Sara Shariati ¹
• Pouya Deris ²

¹ Faculty Member/ Faculty of Social Sciences/ University of Tehran

چکیده [English]

In this paper, first of all, I introduce the mosque and its political role in the dynamics of the 1979 Iranian Revolution as the key research problem of this project. Then, I will raise the main question of this paper as follows: How can the politics of the Iranian mosque can be studied? Then, after reviewing the scholarly literature on the Iranian revolution, I will criticize the most commonly accepted assumptions about the political role of the mosque in the dynamics of the 1979 revolution: 1) the mosque-network was less under the direct suppression of the Shah’s regime compared to liberal and secular oppositional organizations. As a result, the mosque and the Islamists could play a more active role in the oppositional politics against the regime; 2) the mosque-network and the Shi’i clerics constituted a homogeneous oppositional block which was completely unified against the dominant political power. I move on to argue that the theoretical foundations of these assumptions derive from the modernization and the ideological frameworks and their essentialist understanding of the political role of Islam in modern life. Through the reassessment of these frameworks, I will propose the social processes model as an alternative theoretical framework for analyzing the historical transformations of the mosque network in Iran and its political role in the 1979 Revolution.

کلیدواژه‌ها [English]

• pre-revolutionary mosque
• clergy
• politics of the mosque
• 1979 Iranian Revolution
• Social Processes model