مطالعات فرهنگی و ارتباطات

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد گروه جامعه شناسی دانشگاه خوارزمی

2 کارشناسی ارشد جامعه‌شناسی دانشگاه خوارزمی

3 استاد دانشگاه شهید چمران اهواز

چکیده

استبداد شرقی یکی از نظریه‌های شرق‌شناسانه‌ای است که درپی توضیح شرق از دیدگاه غربی است. در این پژوهش به ‌بررسی نظریه‌ی استبداد شرقی ویتفوگل از منظر تفاوت‌های جغرافیایی در ایرانِ پیشامدرن پرداختیم. مبانی نظری و روش‌شناسی این پژوهش تحت‌تاثیر مکتب تاریخ‌نگاری آنال، با تاکید بر تفاوت‌های جغرافیایی نوشته شده‌است. انجام این پژوهش به‌ صورت کتابخانه‌ای بوده و یافته‌های آن از آثار نویسندگان ایرانی استخراج شده‌است. برای نشان‌دادن چگونگی مواجهه‌ی صاحب‌نظران ایرانی با نظریه‌ی استبداد شرقی، سنت مردم‌شناسی (تاریخ‌نگاری میدانی) مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته که در این سنت آثار جواد صفی‌نژاد و مرتضی فرهادی، مورد تاکید قرار گرفته است. حاصل این پژوهش، مشخص‌شدن نسبت صاحب‌نظران ایرانی و نظریه‌ی استبداد شرقی است. براساس یافته‌های این پژوهش، سنت تاریخ‌نگاری میدانی روایتی متفاوت از سازوکار کشاورزی، زمین‌داری و آبیاری در نقاط مختلف ایران بدست می‌دهد که متفاوت با پیش‌فرض‌ها و بنیادهای نظریه‌ی استبداد شرقی ویتفوگل است و می‌تواند مقدمه‌ای برای نگارش تاریخ میدانی و تاریخ‌‌های محلی باشد و مواد نگارش تاریخ‌های انتقادی را فراهم آورد.

کلیدواژه‌ها

 
اسمیت، دنیس (1395) برآمدن جامعه‌شناسی تاریخی، ترجمۀ سیدهاشم آقاجری، تهران: انتشارات مروارید.
اشرف، احمد (1359) موانع تاریخی رشد سرمایه داری در ایران، دوره قاجاریه، تهران: انتشارات زمینه.
ایگرس، گئورگ (1396) تاریخ‌نگاری در قرن بیستم؛ از عینت علمی تا چالش پسامدرن،ترجمۀ محمدابراهیم باسط، تهران: انتشارات سمت.
آبراهامیان، یرواند (1376) استبداد شرقی: بررسی ایران عصر قاجار در: مقالاتی در جامعه‌شناسی سیاسی ایران، ترجمۀ سهیلا ترابی فارسایی، تهران: انتشارات شیرازه.
باستانی پاریزی، محمدابراهیم (1382) حماسه کویر، تهران: نشر علم.
برودل، فرنان (1372) سرمایه‌داری و حیات مادی 1800-1400،ترجمۀ بهزاد باشی، مقدمه پرویز پیران، تهران: نشر نی.
بلوخ، مارک (1363) جامعه فئودالی، دوجلدی،ترجمۀ بهزاد باشی، تهران: انتشارات آگاه.
بندیکس، راینهارد (1395) سیمای فکری ماکس وبر،ترجمۀ محمود رامبد، تهران: نشر هرمس.
پطروشفسکی، ا، پ، (1344) کشاورزی و مناسبات ارضی در ایران دورۀ مغول، تهران: انتشارات موسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی دانشگاه تهران.
پطروشفسکی، ا، پ، و کارل یان و جان ماسون اسمیت (1366) تاریخ اجتماعی-اقتصادی ایران در دورۀ مغول،ترجمۀ یعقوب آژند، تهران: انتشارات اطلاعات.
پناهی، محمدحسین و آرش حیدری (1395) «دگردیسی معنایی دال استبداد و برآمدن گفتمان استبداد ایرانی»، فصلنامه انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات، سال دوازدهم، شماره 44، ص 75-98.
پیران، پرویز (1383) مشارکت اجتماعی در ایران، تناقضی ریشه‌دار، مجموعه مقالات اولین همایش ملی طرح مسائل جامعه‌شناسی ایران، تهران: انتشارات دانشگاه علامه طباطبایی، ص 531-542.
پیران، پرویز (1384) «نظریه راهبرد و سیاست سرزمینی جامعه ایران»، مجله ایرانشهر، شماره 6، ص 22-34.
پیران، پرویز (1396) «تاریخ اجتماعی ایران، سخنرانی در شهر کتاب فرشته»، به تاریخ 26 دی‌ماه 1396، قابل دسترسی در: telegram:@sociomedia
توفیق، ابراهیم (1393) «درسگفتاری درباره استبداد»، قابل دسترسی درtelegram @sociomedia
توفیق، ابراهیم (1395) امر اجتماعی، علوم اجتماعی، دولت. قابل دسترسی در موسسۀ پرسش.
توفیق، ابراهیم (1397) درباره نظام دانش، تهران: انتشارات پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
دورکیم، امیل (1393) صور بنیانی حیات دینی، ترجمۀ باقر پرهام، تهران: نشر مرکز.
دوس، فرانسوا (1396) تاریخ تکه‌تکه، از آنال تا تاریخ جدید، ترجمۀ عبدالله ناصری طاهری و سمیه‌سادات طباطبایی، تهران: انتشارات سمت.
شیرو، دنیل (1388) چشم انداز اجتماعی و تاریخی مارک بلوخ، در: بینش و روش در جامعه‌شناسی تاریخی، تدا اسکاچپول، ترجمۀ هاشم آقاجری، تهران: نشر مرکز.
صفی‌نژاد، جواد (1353) بنه: نظام‌های تولید زراعی جمعی قبل و بعد از اصلاحات ارضی، چاپ دوم، تهران: انتشارات توس.
صفی‌نژاد، جواد (1356) « قنات در ایران»، مجله دانشکده، سال دوم، شماره 8، ص 86-119.
صفی‌نژاد، جواد (1368) بنه: نظام‌های زراعی سنتی در ایران، چاپ سوم، تهران: انتشارات امیرکبیر.
صفی‌نژاد، جواد (1387) مبانی جغرافیای انسانی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
صفی‌نژاد، جواد (1393) جامعه‌شناسی روستایی ایران، دانشکده علوم‌اجتماعی دانشگاه علامه طباطبایی، پلی‌کپی، 233 ص.
صفی‌نژاد، جواد (1396) کاریز در ایران و شیوه‌های سنتی بهره‌گیری از آن، تهران: انتشارات پویه مهر اشراق.
عبداللهیان، حمید (1392) مفهوم‌پردازی واقعیت در جامعه‌شناسی تاریخی، نظام ارباب غایب در ایران، ترجمۀ غلامرضا جمشیدیها و علیرضا صادقی، تهران: انتشارات جامعه‌شناسان.
فرهادی، مرتضی (1380) «آیا کشاورزی ایران بدوی است»، اقتصاد کشاورزی و توسعه، شماره 35، ص 222-256.
فرهادی، مرتضی (1387) واره، درآمدی بر مردم‌شناسی و جامعه‌شناسی تعاون، تهران: شرکت سهامی انتشار.
فرهادی، مرتضی (1391) فرهنگ یاریگری در ایران، درآمدی به مردم‌شناسی و جامعه‌شناسی تعاون، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
فرهادی، مرتضی (1394) چم و خم‌ها و دشواری‌های بومی‌سازی یک نظریه؛ بومی‌سازی نظریۀ تکروی و فردگرایی دهقانان ایرانی، مجموعه مقالات بومی‌سازی علوم‌انسانی در ایران، تهران: انتشارات دانشگاه علامه طباطبایی،
مرادی، محمدعلی (1390) «درسگفتاری در بنیان‌های فلسفی جامعه‌شناسی تاریخی»، انجمن علمی‌دانشجویی جامعه‌شناسی دانشگاه تهران: قابل دسترسی در: www.phalsafe.com
مصطفائی، سورن (1398) مواجهۀ صاحبنظران ایرانی با نظریۀ استبداد شرقی با تأکید بر دورۀ قاجار، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، استاد راهنما: سید حسین نبوی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه خوارزمی، 124 ص.
مناف‌زاده، علیرضا (1374) «سرچشمه‌های تحولی شگرف در شیوۀ تاریخ‌نگاری (دربارۀ مکتب آنال)» مجلۀ نگاه نو، شماره‌های 28و29.
میرسپاسی، علی (1393) تاملی در مدرنیته ایرانی، بحثی درباره گفتمان‌های روشنفکری و سیاست مدرنیزاسیون در ایران،ترجمۀ جلال توکلیان، تهران: نشر طرح نو.
نجم آبادی، افسانه (1995) حکایت دختران قوچان، از یاد رفته‌های انقلاب مشروطه، سوئد، نشر باران.
نعمانی، فرهاد (1358) تکامل فئودالیسم ایرانی، تهران: شرکت سهامی انتشارات خوارزمی.
ولی، عباس (1380) ایران پیش از سرمایه‌داری، ترجمۀ حسن شمس‌آوری، تهران: نشر مرکز.
ویتفوگل، کارل آگوست (1396) استبدادشرقی: بررسی تطبیقی قدرت تام، ترجمۀ محسن ثلاثی، چاپ چهارم، تهران: نشر ثالث.
هابسون، جان ام (1387) ریشه‌های شرقی تمدن غرب، ترجمۀ مسعود رجبی و موسی عنبری، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
همایون کاتوزیان، محمدعلی (1392الف) جامعه کم‌آب و پراکنده: الگوی تحول درازمدت اجتماعی اقتصادی در ایران، در: نه مقاله در جامعه‌شناسی تاریخی ایران، تهران: نشر مرکز.
همایون کاتوزیان، محمدعلی (1392ب) حکومت خودکامه، نظریه‌ای تطبیقی دربارۀ دولت، سیاست و جامعۀ ایران، در: نه مقاله در جامعه‌شناسی تاریخی ایران، تهران: نشر مرکز.
همایون کاتوزیان، محمدعلی (1393) اقتصاد سیاسی ایران، از مشروطیت تا پایان سلسلۀ پهلوی،ترجمۀ محمدرضا نفیسی و کامبیز عزیزی، تهران: نشر مرکز.