نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 دانشیار علوم ارتباطات دانشکده علوم ارتباطات
2 دکتری علوم ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی
چکیده
در سده‌ی اخیر غرب مفهومی پرمناقشه در فضای فکری کشور بوده و گفتمان‌های هویتی، دلالت‌های متفاوتی برای آن تولید کرده‌اند که هژمونیک شدن هریک، پیامدهای اجتماعی متفاوتی را رقم زده است. با توجه به موقعیت منحصربه‌فرد تلویزیون در ایران، نحوه‌ی بازنمایی غرب در آن می‌تواند گفتمان معینی را تضعیف یا تقویت کند. همچنین با توجه به مدل مالکیتی تلویزیون، بررسی تصویر غرب در این رسانه، جایگاه کلیدی این مفهوم در سیاست هویتی گفتمان مسلط را نشان می‌دهد. این پژوهش بازنمایی غرب در دو سریال تاریخی کیف انگلیسی و مدار صفر درجه را با استفاده از روش تحلیل گفتمان انتقادی و با توجه به سه فرانقش بازنمایی، تعاملی و متنی، مورد بررسی قرار می‌دهد. بررسی فرانقش بازنمایی با توجه به عناصر و موضوعات مرتبط با غرب انجام شده است. نتایج نشان می‌دهد که گرچه صورت‌بندی هر دو سریال متأثر از نگاه گفتمان مسلط به غرب است، با این حال گفتمان‌های غرب‌ستا نیز در صورت‌بندی آن‌ها حضور انکارناپذیری دارند. گفتمان مسلط با ساخت چنین سریال‌هایی در کار تولید جامعه‌ای متصور و نوعی هویت جمعی است و این امر بدون بازنمایی غرب به مثابه‌ی دیگری ممکن نیست. مفهوم غرب برای برساختن دو نوع دیگری دیگری بیرونی و دیگری درونی به کار می‌رود. غرب به مثابه‌ی دیگری بیرونی، انسجام درونی هویت جمعی را در سطح دولت- ملت ممکن می‌کند. کارکرد دیگری بیرونی نیز مشروعیت‌زدایی از گفتمان‌های درونی رقیب با گفتمان مسلط است. این تحقیق نشان می‌دهد که برخلاف گفتمان شرق‌شناسی که در آن شرق دیگری پست و مادون است، غربِ برساخته شده در متون سریال‌ها به نحوی متناقض دیگری مهم است.
کلیدواژه‌ها
- آبراهامیان، یرواند (1377) ایران بین دو انقلاب: از مشروطه تا انقلاب اسلامی، ترجمهی کاظم فیروزمند، حسن شمس‌آوری و محسن مدیر شانه‌چی، تهران: نشر مرکز.
- آبراهامیان، یرواند(1382) جستارهایی درباره‌ی تئوری توطئه در ایران، ترجمهی محمد ابراهیم فتاحی، تهران: نشر نی.
- آبگون‌صاف، رضا (1386) « بررسی برایند کنترل و نظارت در ساخت و تولید فیلم‌های الف ویژه در معاونت سیما»، پایان‌نامه‌ی کارشناسی ارشد، دانشکده‌ی صداوسیما.
- آل احمد، جلال (1344) غرب‌زدگی، تهران: انتشارات رواق.
- آل احمد، جلال (1350) شوهر آمریکایی در مجموعه‌ی پنج داستان،تهران: انتشارات رواق.
- اباذری، یوسف و میلانی، ندا (1384) «بازنمایی مفهوم غرب در نشریات دانشجویی»، نامه‌ی علوم اجتماعی، شماره پیاپی 26، تهران: مؤسسه‌ی چاپ و انتشارات دانشگاه تهران.
- اکبرزاده جهرمی، سیدجمال‌الدین (1391) «بازنمایی غرب در سریالهای سیما: تتحلیل گفتمان انتقادی سریالهای کیف انگلیسی و مدار صفر درجه»، رساله‌ی دکترای علوم ارتباطات، دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه علامه طباطبایی.
- ایزدی، فؤاد (1387) «تحلیل گفتمان سرمقالات سه روزنامه‌ی برجسته‌ی آمریکایی درباره‌ی پرونده‌ی هسته‌ای ایران»، ترجمهی سید جمال‌الدین اکبرزاده جهرمی، فصلنامه‌ی رسانه، شماره‌ی 73.
- بروجردی، مهرزاد (1377) روشنفکران ایرانی و غرب، ترجمهی جمشید شیرازی. انتشارات فرزان روز.
- بهنود، مسعود (1383) «تعطیل تئاتر پارس، پایان لاله‌زار»، وب‌سایت بی‌بی‌سی فارسی (تاریخ بازدید 28 فروردین ماه 1390):
http://www.bbc.co.uk/persian/arts/story/2004/12/041213_pm-mb-pars-theatre.shtml
- بهنیا، مسیح و محمدعلیپور، فریده (1385) «تأملی در ماهیت، حدود وظایف و اختیارات شورای نطارت بر سازمان صداوسیما»، فصلنامه‌ی مجلس و پژوهش، شماره 51.
- بیچرانلو، عبدالله (1389)بازنمایی اسلام و ایران در فیلم‌های هالیوود، مرکز تحقیقات صداوسیما.
- توکلی طرقی، محمد (1382)تجددِ بومی و بازاندیشی تاریخ، تهران: نشر تاریخ ایران.
- حبیبی، سید محسن و اهری، زهرا (1387)«لاله‌زار، عرصه‌ی تفرج از باغ تا خیابان: شکل‌گیری خیابان به سبک اروپایی در دوره‌ی ناصرالدین شاه»، نشریه‌ی هنرهای زیبا، شماره‌ی 34.
- حجاریان، سعید (1376) «گونه‌های جریان روشنفکری معاصر ایران»، نامه‌ی پژوهش، فصلنامه‌ی تحقیقات فرهنگی، سال دوم، شماره‌ی 7.
- حسینی، حمیدرضا (1386) «دایی جان ناپلئون هنوز همسایه‌ی گراند هتل است»، وب‌سایت بی‌بی‌سی فارسی (تاریخ بازدید 28 فروردین‌ماه 1390):
http://www.bbc.co.uk/persian/iran/story/2007/07/070707_ka-tehran-lalezar.shtml
- داوری اردکانی، رضا (1378) شرط غرب‌شناسی، در مجموعه مقالات «غرب و غرب‌شناسی»،تهران: انتشارات سروش.
- درّی، سید ضیاءالدین (1380) «کیف انگلیسی نزدیک‌ترین کار من به خودم بود»، مصاحبه‌ی پریسا ساسانی با ضیاءالدّین درّی، ماهنامه‌ی فرهنگ و سینما، شماره‌ی 109، اردیبهشت‌ماه.
- درّی، سید ضیاءالدین (1381) فیلمنامه‌ی کیف انگلیسی، تهران: انتشارات سروش.
- دوائی، پرویز (1365) فرهنگ واژه‌های سینمایی، اداره‌ی کل تحقیقات و روابط سینمایی وزارت ارشاد اسلامی.
- دوب، اس. سی. (1378) «ارتباطات و ملت‌سازی»، ترجمهی دفتر ترجمهی فصلنامه، فصلنامه‌ی مطالعات ملی، سال نخست، شماره‌ی 1.
- ساعی، منصور (1389) « تلویزیون و هویت ملی: بازنمایی مؤلفه‌های هویت ملی در سریالهای تاریخی درجه الف تلویزیونی در سه دهه بعد از انقلاب اسلامی ایران»، رساله‌ی دکترای رشته‌ی علوم ارتباطات اجتماعی، دانشکده‌ی علوم اجتماعی دانشگاه علامه طباطبایی.
- رصافی، آزیتا (1386)« نقش سریالهای تلویزیونی در معرفی فرهنگ ایرانی و اسلامی از منظر موضوع، شخصیت و تم»، پایان‌نامه‌ی کارشناسی ارشد تولید سیما، دانشکده‌ی صداوسیما.
- زیاری، علی‌رضا (1389) «گرامیداشت آب و کوه در پیشینه‌ی تمدن ایرانی»، انجمن پژوهشی ایرانشهر، قابل دسترس در آدرس (تاریخ بازدید 17 مهرماه 1390): http://iranshahr.org/?page_id=2
- سروی زرگر، محمد (1387)«بازنمایی ایران در سینمای هالیوود»، رساله‌ی کارشناسی ارشد، دانشکده‌ی صداوسیما.
- سعید، ادوارد (1371)شرق‌شناسی، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
- شادمان، سید فخرالدین (1326، نسخه‌ی تجدید چاپ 1382) تسخیر تمدن فرنگی، تهران: گام نو.
- شهری، جعفر (1357)طهران قدیم، تهران: انتشارات معین.
- صدیقی نخجوانی، حاج‌رضا (1383) «تغییر لباس و قیام مردم تبریز». فصلنامه‌ی مطالعات تاریخی، سال اول، شماره‌ی 4.
- فرقانی، محمدمهدی و سید جمال‌الدین اکبرزاده جهرمی (1390) «ارائه‌ی مدلی برای تحلیل گفتمان انتقادی فیلم»، فصلنامه‌ی فرهنگ-ارتباطات، سال داوزدهم، شماره‌ی 16.
- کاستلز، مانوئل (1380) عصر اطلاعات: اقتصاد، جامعه و فرهنگ قدرت هویت، ترجمهی حسن چاووشیان، تهران: طرح نو، جلد دوم.
- کرونین، استفانی (1385)«نوگرایی، تحول و دیکتاتوری در ایران: نظم نوین و مخالفانش (1927-1929/1306-1308)». ترجمهی فرشید نوروزی، فصلنامه‌ی نامه‌ی تاریخ‌پژوهان، سال دوم، شماره‌ی 7.
- کچوییان، حسین (1385) تطورات گفتمان‌های ایران، ایرانی در کشاکش با تجدد و مابعدتجدد، تهران: نشر نی.
- کچوییان، حسین(1389) تجددشناسی و غرب‌شناسی: حقیقت‌های متضاد، تهران: انتشارات امیرکبیر.
- نجفی اصل، مرضیه (1388)نظرسنجی فصلی درباره‌ی سیما (پاییز 88)، مرکز تحقیقات صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران.
- معتمد‌نژاد، کاظم (1369) «تصویر خبری انقلاب اسلامی»، فصلنامه‌ی رسانه، شماره 1، بهار 1369.
- ملک، عباس (1372) «جهت‌گیری‌های سرمقاله‌های نیویورک تایمز و سیاست خارجی آمریکا در مورد ایران»، مجله‌ی سیاست خارجی، شماره‌ی 6.
- مولین، مایکل (1379) طراحی لباس برای صحنه، ترجمهی پریسا ایثاری، صداوسیمای جمهوری اسلامی، مرکز تحقیقات، مطالعات و سنجش برنامه‌ای.
- مهدی‌زاده، سید محمد (1384)« بازنمایی ایران در مطبوعات غرب: تحلیل انتقادی گفتمان نیویورک تایمز،لوموند ودیولت»، رساله‌ی دکترای علوم ارتباطات، دانشکده‌ی علوم اجتماعی دانشگاه علامه طباطبایی.
- میلانی، عباس (1382) مقدمهدر «شادمان و تسخیر تمدن فرنگی در تسخیر تمدن فرنگی»، تهران: گام نو.
- هاروی، دیوید (1390) وضعیت پسامدرنیته، ترجمهی عارف اقوامی‌مقدم، تهران: پژواک.
- هال، استوارت (1389) غرب و بقیه: گفتمان و قدرت، ترجمهی محمود متحد، تهران: انتشارات آگه.
- ه‍ان‍ت‍ی‍ن‍گ‍ت‍ون، س‍ام‍وئ‍ل(1378) برخ‍ورد ت‍م‍دن‌ه‍ا و ب‍ازس‍ازی نظم ج‍ه‍ان‍ی، ترجمهی م‍ح‍م‍دع‍ل‍ی ح‍م‍ی‍د رف‍ی‍ع‍ی. دفتر پ‍ژوه‍ش‌های فرهنگی.
- همراز، ویدا (1376) « نهادهای فرهنگی در حکومت رضا شاه»، تاریخ معاصر ایران، سال اول، شماره‌ی 1.
- Al-Azm, sadik Jalal (1981). ‘Orientalism and Orientalism in Reverse’. Journal of Revolutionary Socialists of the Middle East, No 8.
- Billig, Michael (1995). Banal Nationalism. Sage Publication.
- Bonnett, Alastair (2006). ‘Occidentalism: The Uses of the West’. An article presented in the seminar “Towards a Post-Western West? The Changing Heritage of 'Europe' and the 'West'”, 2-3 February 2006, Tampere, Finland. Available at: www.norface.org/files/s1-bonnett.doc
- Carrier, James G. (1996). Occidentalism, in Encyclopedia of Social and Cultural Anthropology, Edited by Alan Barnard and Jonathan Spencer. Routledge.
- Creighton, R. Millie(1995).Imaging the Other in Japanese Advertising Camparignsin Occidentalism: the Image of West, Edited by James G. Carrier. Oxford Publicatin.
- Doane, Mary A. (1990). Information, crisis, catastrophe, in Logics of Television: Essays in Cultural Criticism, Edited by Patricia Mellencamp. London: BFI Publishing.
- El-Enany, Rasheed (2006). Arab Representations of the Occident, Routledge Publication.
- Fairclough, Norman (1993). Discourse and Social Change, Polity Press.
- Fiske, John (1988). Television Culture, Routledge.
- Hall, Stuart (1997). Representation: Cultural Representations and Signifying Practices, Sage Publications & Open University.
- Halliday, Fred (1995). Islam and the Myth of Confrontation: Religion and Politics in the Middle East. London: I.B. Tauris.
- Holquist, Michael (1983). ‘The Politics of Representation’. The Quarterly Newsletter of the Laboratory of Comparative Human Cognition. No. 5, pp. 2.
- Iedema, Rick (2001). Analyzing Film and Television: a Social Semiotic Account of Hospital: An Unhealthy Business, in Handbook of Visual Analysis, Edited by Theo van Leeuven and Carey Jewitt, Sage Publication.
- Karim, H. Karim (2000). The Islamic peril: Media and global violence. Montreal: Black Rose Books.
- Khatib, Lina (2006). Filming the Modern Middle East, I.B.Tauris Publication.
- Kozloff, Sarah (1998). Invisible Storytellers. Berkeley, CA: University of California Press.
- Kress, Gunter and Van Leeuwen, Theo (1996). Reading Images: The Grammar of Visual Design, Routledge.
- Lester Roushanzamir, Elli (2004). ‘Chimera Veil of "Iranian Woman" and Processes of U.S. Textual Commodification: How U.S. Print Media Represent Iran’, Journal of Communication Inquiry, vol. 28: pp. 9 – 28, Sage Publication.
- Lewis, Bernard (1968).The Middle East and the West, Harper Collins College Div.
- Little, D. (2002). American Orientalism: United States and the Middle East since 1945. Chapel Hill: The University of North Carolina Press.
- Nuckolls, Charles W. )2006(. ‘The banal nationalism of Japanese cinema: The making of pride and the idea of India’. Journal of Popular Culture 39 (5): 817–37.
- Rose, Gillian (2001). Visual Methodologies: An Introduction to the Interpretation of Visual Materials. SAGE Publication.
- Rovisco, Maria (2008). Nation, Boundaries and Otherness in European ‘Films of Voyage’ in We Europeans? Media, Representations, Identities, Edited by WILLIAM URICHIO, Intellect Books.
- Rowe, Allen (2000). Film Form and Narrative in An Introduction to Film Studies Edited by Jill Nelmes. Routledge.
- Sardar, Ziauddin (1999). Orientalism, Buckingham: Open University Press.
- Tajfel, Henri. (1982). Social psychology of intergroup relations. Annual Review of Psychology33:1–39.
- Wodak, Ruth and Christoph Ludwig (1999). Challenges in a Changing world, Passagen Verlag.
)