نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• پویا نعمت اللهی ¹
• محمدرضا رسولی ²
• محمود نجاتی حسینی ³

¹ دانشجوی دکتری علوم ارتباطات اجتماعی، دانشکده ی علوم ارتباطات و مطالعات رسانه؛ دانشگاه آزاد اسلامی؛ واحد تهران مرکزی؛

² دانشیار؛ عضو هیئت علمی دانشکدهی علوم ارتباطات و مطالعات رسانه؛ دانشگاه آزاد اسالمی؛ واحد تهران مرکزی

³ استادیار جامعه‌شناسی دانشگاه آزاد اسلامی

چکیده

در نظریه‌ی گفتمان جهان اجتماعی از طریق گفتمان در قالب معنا فهم شده و گفتمان‌ها حسب مطالباتی که جامعه از آن‌ها دارد، نظام معنایی مشخصی در وجوه مختلف می‌سازند.

این پژوهش با فراهم‌آوردن چارچوبی نظری بر اساس نظریه گفتمان لاکلائو و موفه، واگرایی‌ها و همگرایی‌های گفتمان‌های مرتبط با برجام در قالب دو گفتمان «رسمی/دولتی» و «محافظه‌کاری» را در سطح رسانه‌های هوادار آن‌ها و راستای حیث چگونگی تثبیت نظام معنایی شناسایی کرده است.

بدین منظور محتواهای رسانه‌ای پنج رسانه برای سه دوره‌ی سال 1394، سال 1395 و سال 1396 لغایت نیمه آبان 1397 بررسی شد.

حوزه‌ی پژوهشی به دو سطح خرد و کلان تقسیم شده است. در بخش خرد، موضوعات زبانی و واژگانی بررسی شده و در بخش کلان نیز موضوع پژوهش در قالب کاربست‌های گفتمانی مورد توجه است.

نتایج بررسی‌ها حاکی است هر دو گفتمان چشم به دالّ‌های تهی دارند. گفتمان رسمی/دولتی ذیل همین راهبرد عناصر و دال‌های تهی موجود در حوزه‌ی گفتمان‌گونگی را شکار کرده است.

در دوره‌های اول و دوم، گفتمان محافظه‌کار از رویکرد کنش‌گرایانه‌ی فعال‌تری برخوردار بوده و وقته‌های ایدئولوژیک را به خدمت درمی‌‌آورد.

در دوره‌ی دوم هر دو طرف دست به تغییر آرایش گفتمانی خود زدند. گفتمان محافظه‌گرایی دالّ مرکزی خود را از حوزه‌ی گفتمان‌گونگی رقیب اخذ کرد. در دوره‌ی سوم هر دو گفتمان به دال‌ّ‌های شناور توجه دارند.

در سازوکار برجسته‌سازی و حاشیه‌رانی در عرصه‌ی زبان، بازنمایی‌های مثبت و منفی با هدف برساخت دوگانه‌ی «خودِ مشروع» و «دیگری نامشروع» در دستور کار هر دو گفتمان قرار دارد و شیوه‌ی اصلی در قالب راهکارهای ارجاعی است.

کلیدواژه‌ها

• "برجام"
• "برجسته‌سازی و حاشیه‌رانی"
• "زنجیره‌ی هم‌ارزی و تفاوت"
• "نظریه‌ی گفتمان"
• "همگرایی و واگرایی گفتمانی"