مطالعات فرهنگی و ارتباطات

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری جامعه شناسی واحد دهاقان و عضو هئیت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد جهرم

2 دانشیار دانشگاه آزاد اسلامی واحد جهرم، گروه جامعه شناسی

چکیده

دو روزنامه «روح‌القدس» و «صوراسرافیل» در صف مقدم مبارزان راه آزادی و دفاع از مشروطیت قرار داشتند. انتشار روزنامه‌های روح‌القدس و صوراسرافیل از پیروزی انقلاب مشروطیت شروع‌ شد و تا کودتای محمدعلی شاه قاجار به طول انجامید. در این مدت تعداد 28 شماره روح‌القدس و 32 شماره صوراسرافیل منتشر شد که با در نظر گرفتن معیارهای لازم برای تشخیص سرمقاله از سایر مقاله‌ها تعداد 13 سرمقاله در روزنامه روح‌القدس و تعداد 12 سرمقاله در دورۀ حیات روزنامه صوراسرافیل به چاپ رسیده است. بررسی سرمقاله‌ها نشان می‌‌دهد که در سرمقاله‌های روزنامه روح‌القدس، بیشتر به مسائل و موضوعات سیاسی پرداخته‌شده است، ولی در سرمقاله‌های صوراسرافیل، علاوه بر مسائل سیاسی، مسائل و موضوعات اجتماعی، مذهبی نیز بررسی‌شده است. درمجموع، یافته‌های این تحقیق نشان می‌دهد که دو روزنامۀ مذکور که هر دو زاییدۀ مشروطیت و قربانی استبداد می‌‌باشند، در جریان انقلاب مشروطیت، با ترویج افکار آزادی‌خواهانه و انتقاد از حکومت استبدادی، نقش مهمی در آگاهی و تنویر افکار عمومی مردم ایران در آن دوره داشته‌اند.

کلیدواژه‌ها

اصیل، حجت‌الله (1387)، دهخدا در افق روشنفکری ایران، تهران، انتشارات امیرکبیر.
باری یر، ج. (1363)، اقتصاد ایران، تهران، مؤسسه حسابرسی سازمان صنایع ملی ایران.
بانک ملی ایران، (1317)، مجله، شماره 27.
براون، ادوارد (1386)، تاریخ مطبوعات و ادبیات ایران در دورۀ مشروطیت، ترجمه محمد عباسی، تهران، نشر علم.
بشیر، حسن (1388)، نقش مطبوعات در فرآیند نوسازی سیاسی و اجتماعی ایران در دورۀ قاجاریه، تهران، انتشارات دانشگاه امام صادق (ع).
پروین، ناصرالدین (1377)، تاریخ روزنامه‌نگاری ایرانیان و دیگر پارسی نویسان، تهران، مرکز نشر دانشگاهی.
خانیکی، هادی (1381)، قدرت، جامعهٔ مدنی و مطبوعات، تهران، انتشارات طرح نو.
دبیرسیاقی، سید محمد، (1364)، مقالات دهخدا، تهران، انتشارات تیراژه، چاپ دوم.
درودیان، ولی‌الله (1378)، «دخوی نابغه»، تهران، گل‌آقا.
دواس، دی.‌ای (1386)، پیمایش در تحقیقات اجتماعی، تهران: نشر نی.
رسول اُف، رامین (1389)، نخستین‌های تاریخ روزنامه‌نگاری ایران، تهران، انتشارات جامعه‌شناسان.
روزنامه روح‌القدس (تهران 1325‌ 1326 هجری قمری) از شماره 1 تا 28.
روزنامه صوراسرافیل (تهران 1325‌ 1326 هجری قمری) از شماره 1 تا 32.
رئیس نیا، رحیم (1382)، «طرح آزادی قلم در مطبوعات دوره مشروطیت اول»، بخارا، شماره26.
ساروخانی، باقر (1382)، روش‌های تحقیق در علوم اجتماعی: بینش‌ها و فنون، جلد دوم. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
شبستری، بهرام جبارلوی (1383)، «درآمدی بر زیرساخت مطبوعاتی انقلاب مشروطه: چگونگی شکل‌گیری ویژگی‌ها، کارکردها و آسیب‌ها»، آموزه، ش 6.
صدرهاشمی، محمد (1363)، تاریخ جراید و مجلات ایران. (ج 2)، اصفهان، انتشارات کمال.
فلیک، اووه (1387)، درآمدی بر تحقیق کیفی، ترجمه هادی جلیلی، تهران: نشر نی.
قاسمی، فرید(1380)، مطبوعات ایران در قرن بیستم، تهران، نشر قصه.
قاضی‌زاده، علی‌اکبر (1379)، جان‌باختگان روزنامه‌نگار، تهران، انتشارات جامعۀ ایرانیان.
کریپندورف، کلوس (1983)، تحلیل متحوا، مبانی روش‌شناسی، ترجمه هوشنگ نائینی، تهران: نشر نی.
کسروی، احمد (1357)، تاریخ مشروطه ایران، تهران، انتشارات امیرکبیر، چاپ پنجم.
کهن، گوئل (1362)، تاریخ سانسور در مطبوعات ایران، (ج 2)، تهران، انتشارات آگاه.
گلبن، محمد (1363)، مجموعه روزنامه روح‌القدس، تهران، نشر چشمه.
محسنیان راد، مهدی (1375)، بررسی مقایسه‌ای ارزش‌های القاشده در سرمقاله‌های روزنامه‌های مشروطیت و روزنامه‌های ابتدای انقلاب اسلامی، رساله دکتری، دانشگاه امام صادق(ع)، تهران.
محمدپور، احمد (1389)، ضد روش: منطق و طرح در روش‌شناسی کیفی، جلد اوّل، تهران: انتشارات جامعه شناسان.
محیط طباطبایی، محمد (1375)، تاریخ تحلیلی مطبوعات ایران، تهران، انتشارات بعثت.
ملک‌زاده، مهدی (1362)، تاریخ انقلاب مشروطیت ایران، تهران، نشر علمی.
مولانا، حمید (1358)، سیر ارتباطات اجتماعی در ایران، تهران، انتشارات دانشکدۀ علوم ارتباطات اجتماعی.
ناظم الاسلام کرمانی، محمد (1361)، تاریخ بیداری ایرانیان، تهران، انتشارات آگاه.
یزدانی، سهراب (1386)، صوراسرافیل، نامه آزادی، تهران، نشر نی.