مطالعات فرهنگی و ارتباطات

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه علوم اجتماعی دانشکده حقوق و علوم اجتماعی دانشگاه تبریز

2 استاد گروه علوم اجتماعی دانشکده حقوق و علوم اجتماعی دانشگاه تبریز

3 دانشیار گروه تاریخ دانشکده حقوق و علوم اجتماعی دانشگاه تبریز

4 دانشجوی دوره دکتری جامعه شناسی دانشگاه تبریز (نویسنده مسئول)

چکیده

جامعه ایران از حدود 150 سال پیش به این سو وارد مرحله‌ای جدید از ساختار اجتماعی شد که بطور طبیعی باعث خلق کنش‌های موافق و مخالف در مواجهه با پدیده‌های نوظهور آن گشت. در این مقاله تلاش شده است به میانجی روایات مردمی، به فهمی از چیستی و چگونگی مواجهه مردمی با این پدیده‌ها دست بیابیم. برای این مطالعه، شهر تبریز به عنوان یکی از مهم‌ترین شهرهای درگیر با جهان مدرن، انتخاب شد.

ما در این مقاله، مبنای تجدد را پرسش عباس میرزا تعیین کردیم. این پرسش ما را به نیمه اول قرن نوزدهم برده و تا فراگیر شدن جهان مدرن، تا نیمه دوم قرن بیستم روایت‌های مختلف را دنبال کردیم.

شیوه تحلیل داده‌های این مقاله، تحلیل تماتیک می باشد. تم‌های استخراجی در پنج موضوع "مقاومت در برابر جهان مدرن"، "ترس از دست دادن ایمان"، "ناسازگاری پدیده‌های نوین با ارگانیسم فرهنگی جامعه"، "استقبال از جهان مدرن" و "بی‌اعتمادی به دولت" دسته‌بندی شدند.

این تحقیق نشان می‌دهد تا برآمدن نظم جدید در شهر تبریز، منازعه بالایی بین جهان‌بینی قدیم و جدید و الگوهای قدیم و جدید رخ داده است. یافته‌های این رساله حاکی از آن است که وضعیت جدید به آسانی حاصل نشده است و ابرگفتمان جهان سنتی که بر تمام لایه‌های زبانی و لایه‌های تفکری و لایه‌های وجودی زندگی جمعی و شخصی و اعتقادی افراد سایه افکنده است، تا تثبیت هر پدیده و نهاد مدرنی، از هیچ کوششی فروگذار نبوده و شکل‌گیری جهان جدید، با مقاومت، ستیز و کشمکش فراوانی همراه بوده است.

کلیدواژه‌ها

 
آدمیت، فریدون (1362) امیرکبیر و ایران، تهران: انتشارات خوارزمی. چاپ هفتم.
آفاری، ژانت (1395) «ما و مسئله مدرنیزاسیون در دوره رضاشاه»، فصل‌نامه مسأله ما، ترجمه مهشید کریمایی، سال اول، شماره اول، تهران. صص 178 ـ 154.
آگامبن، جورجو (1395) وسایل بی‌هدف: یادداشت‌هایی در باره سیاست، چاپ سوم، ترجمه امید مهرگان و صالح نجفی، تهران: چشمه.
استارک، رادنی (1394) جامعه‌شناسی، ترجمه نسرین طباطبایی و محمدرضا پورجعفری، تهران: ثالث.
امیری، نادر (1400) تقریرات استاد در دوره آموزشی درس گفتارهایی در مطالعات اجتماعی حافظه (انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات و انجمن جامعه‌شناسی ایران، شهریورماه 1400، محیط اسکای روم)
اوئورژدنیک، پاتریک (1399) شهر فرنگ اروپا: چکیده‌ای از پیدا و پنهان تاریخ قرن بیستم، ترجمه خشایار دیهیمی، چاپ ششم، تهران: ماهی.
بزرگیان، امین (1396) ایده‌های خیابانی، تهران: انتشارات تیسا.
بهنام، جمشید (1394) ایرانیان و اندیشه تجدد، چاپ پنجم، تهران: انتشارت فرزان.
جعفریان، رسول (1400) "صدسالگی حوزه قم و مسائل جامعه ایران، با نگاهی به کتاب صدسالگی حوزه قم"، (سخنرانی در انجمن اندیشه و قلم، خانه اندیشمندان علوم انسانی. تهران، یکشنبه 28 آذر 1400)
دیلتای، ویلهلم (1392) به فهم در‌آوردن جهان انسانی، مترجم: منوچهر صانعی دره‌بیدی، تهران: انتشارات ققنوس.
دیورینگ، سایمون (1382) مطالعات فرهنگی: مجموعه مقالات، ترجمه نیما ملک محمدی و شهریار وقفی پور، تهران: تلخون.
ذکایی، محمد سعید (1399) هنر انجام پژوهش کیفی: از مسئله‌یابی تا نگارش، تهران: انتشارات آگاه.
رئیس‌نیا، رحیم (1394) «قفقاز و نقش آن در ورود مدرنیته به ایران در گفت‌وگو با رحیم رئیس‌نیا: تجددخواهی در قفقاز نتیجه برخورد سنت با استیلا بود»، دوماهنامه رواق اندیشه، سال اول، شماره اول. تهران.
زنگی‌آبادی، نازنین (1393) اخبار عکاسی در عهد ناصری، تهران: نشر پیکره.
سیدآبادی، علی‌اصغر (1396) ایران در آستانه تغییر، چاپ چهارم، تهران: افق.
شعیری، حمیدرضا (1399) تقریرات استاد در دوره آموزشی ریزوارگی روایت، (آکادمی بین‌المللی علم. پاییز 1399. سامانه وبینار موسسه علم).
شهری، جعفر (1378) تاریخ اجتماعی تهران در قرن 13: زندگی و کسب‌وکار، جلد سوم، تهران: موسسه خدمات فرهنگی رسا.
صدیقی‌نخجوانی، رضا (1383) «تغییر لباس و قیام مردم تبریز»، فصلنامه مطالعات تاریخی، شماره 4، موسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی، تهران.
طالب‌زاده، خسرو، (1400)«سرآغاز فرهنگ در تاریکی»، کتابچه بهاریه 1400 روزنامه ایران، تهران.
طالعی، حسین (1398) «دوش حمام و هول مدرنیته»، نشریه فرهنگ جامعه، شماره شانزدهم، تبریز. صص 112 ـ 103.
طباطبایی، سیدجواد (1395) تأملی در باره ایران، جلد دوم، تهران: انتشارات مینوی خرد.
عسکری، حسین (1389) روستای ایستا: پژوهشی در باره اهل توقف در طالقان، تهران: نشر شهید سعید محبی.
فراست خواه، مقصود (1396) "تأملی در اجتماعی شدن فناوری" چاپ شده در: مطالعات اجتماعی فناوری: تأملاتی نظری و میان‌رشته‌ای، به کوشش: رضا صمیم، چاپ دوم، تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
فرهادپور، مراد (1392) بادهای غربی: گزیده‌ای از گفتگوها و سخنرانی‌ها، تهران: انتشارات هرمس.
فکوهی، ناصر (1384) تاریخ اندیشه و نظریه‌های انسان‌شناسی، تهران: نی.
فکوهی، ناصر (1400) "آسیب‌شناسی فرهنگی گذشته‌گرایی در معماری و شهرسازی معاصر ایران"، سخنرانی در گروه مرمت و مطالعات معماری و شهری ایران با همکاری انجمن علمی مطالعات معماری ایران دانشگاه تهران، 9/3/1400، محیط اسکای روم.
قاسمی، رقیه (1390) «بررسی زندگی و اندیشه‌های سیاسی و اجتماعی میرزا صادق مجتهد تبریزی»، پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد، دانشگاه پیام نور مرکز تهران، دانشکده علوم انسانی، رشته تاریخ ایران دوره اسلامی.
کتل، دونالد اف (1397) حکومت و اعتماد عمومی، ترجمه طاهر اصغرپور، تهران: نشر نگاه معاصر.
کسروی، احمد (1323) زندگانی من، تهران: بنیاد.
گرین، آنا و تروپ، کاتلیم (1400) خانه‌های تاریخ: خوانشی انتقادی از تاریخ و نظریه در سده‌ بیستم، ترجمه بهزاد کریمی، چاپ اول، تهران: نشر مرکز.
محمدزاده، اصغر؛ عضدالدینی‌ملکی، سعید (1398) آذربایجان از نگاه میسیونرها، تهران: اوحدی.
محمودی، سیدمحسن (1393) مسائل جدید از دیدگاه علما و مراجع تقلید، جلد چهارم، چاپ ششم، ورامین: انتشارات علمی فرهنگی صاحب‌الزمان (عج).
میرغلامی، مرتضی و نقاش حامد، شیرین (1400) تحولات ساختار فضایی محله پاساژ تبریز در دوران گذار و تجدد، فصلنامه تجربه و شهر، شماره اول، پاییز 1400، تبریز.
نعمتی‌زاده، نسیم (1397) دین و نوسازی، چاپ اول، تهران: نقد فرهنگ.
نصر، سیدحسین (1396) ایران اسلامی در مواجهه با تکنولوژی غرب، محمدحسین بادامچی، تهران: سوره مهر.
ودادهیر، ابوعلی (1400) تقریرات استاد در کارگاه آموزشی روایت پژوهشی در علوم اجتماعی (پژوهشکده مطالعات سیاست‌گذاری اجتماعی و فرهنگی دانشگاه علامه طباطبایی، 20/9/1400، محیط اسکای روم)
منابع شفاهی:
امیرسیدیان، روح‌الله (1400)، تبریز: مصاحبه‌ محقق. 2 بهمن 1400.
امینی، جمال‌الدین (1400)، تبریز: مصاحبه‌ محقق. 30 تیر 1400.
اتحادیه، منصوره (1400)، تبریز: مصاحبه تلفنی محقق. 22 تیر 1400.
بهاری تبریزی، محمدعلی (1400) تبریز: مصاحبه‌ محقق، 22 دی 1400.
پاکدامن سردرود، محمدرضا (1399) سردرود: مصاحبه‌ محقق، 28 تیر 1399.
پوراکبری اصل سردرود، فاطمه (1399) سردرود: مصاحبه‌ محقق، 28 تیر 1399.
جدیدالاسلام، محمدعلی (1399) تبریز: مصاحبه‌ محقق، 25 خرداد 1399.
جلالی، علی‌اکبر (1400) تبریز: مصاحبه‌ محقق، 18 تیر 1400.
دادیزاده، مهدی (1399) تبریز: مصاحبه‌ محقق، 11 خرداد 1399.
صادقی خرازی، باقر (1399) تبریز: مصاحبه‌ محقق، 10 تیر 1399.
قابل‌نژاد سردرودی، حسین (1399) سردرود: مصاحبه‌ محقق، جلسه اول، 18 تیر 1399.
قابل‌نژاد سردرودی، حسین (1399) سردرود: مصاحبه‌ محقق، جلسه دوم، 19 تیر 1399.
مشاور، صمد (1399) تبریز: مصاحبه‌ محقق، 24 اردیبهشت 1399.
میمنت نژاد، کریم (1399) تبریز: مصاحبه‌ محقق، 14 تیر 1399.
سیدمهدی[1](1400) تبریز: مصاحبه‌ محقق، 18 دی 1400.
 
 
Adamiat, Fereidoun (1983) Amirkabir and Iran, Tehran, Iran: Kharazmi. (In Persian)
Agamben, Giorgio (2016) Vasaile Bi Hadaf. (Omid Mehregan and Saleh Najafi, Trans). Tehran, Iran: Cheshmeh. (In Persian)
Amini, Jamaleddin (2021) Tabriz: Researcher interview, 2021-7-21. (In Persian)
Asgari, Hossein (2010) Roostaye Ista, Tehran, Iran: Shahid Saeed Mohebi. (In Persian)
Bahari Tabrizi, Mohamad-Ali (2021) Tabriz: Researcher interview,2022-1-12. (In Persian)
Barthes, Roland and Lionel Duisit (1975). “An Introduction to the Structural Analysis of Narrative”. New Literary History. Vol. 6. No. 2: pp. 237- 272.
Behnam, Jamshid (2015) Iranian va Andisheh Tajadod, Tehran, Iran: Farzan. (In Persian)
Fakouhi, Naser (2005) Tatikheh Andisheh va Nazariehaye Ensan Shenasi. Tehran, Iran: Ney. (In Persian)
Fakouhi, Naser (2021) Asib Shenasi Farhangi Gozashte Geraee, Lecture in Iranian Architectural Studies Association. Tehran University. 2021 – 5- 30. (In Persian)
Ferasatkhah, Maghsoud (2017) Tammoli Dar Ejtemaee Shodane Fanavari, Printed in Motaleate Ejtemaee Fanavari, By Reza Samim, Tehran: Institute for Social and Cultural Studies. (In Persian)
Ghabel Nejad Sardroudi (2020) Sardroud:  : Researcher interview,2020-7-8. (In Persian)
Ghasemi, Roghayee (2011) Barresi Zendegi va Andishehaye Mirza Sasegh Mojtahede Tabrizi, Master's thesis. Payame Noor University. (In Persian)
Jafarian, Rasoul (2021) Sad Salegi Hozeh Elmiieh Ghom. Lecture in Andishe and Galam Association. Tehran, Iran, 2021-12-19. (In Persian)
Kasarvi, Ahmad (1944) Zendeghanie Man, Tehran, Iran: Boniud. (In Persian)
Kettl, Donald F (2018) Hokoumat va Etemade Oumoumi, (Taher Asgharzade trans) Tehran,Iran: Neghahe Moaser. (In Persian)
Mirgholami, Morteza, ET al (2021) Tahavolate Sakhtare Fazaee Mahale Pasaje Tabriz, Journal of Tajrobe va Shahr. Vol.1, No.1. Tabriz. (In Persian)
Mohammadzade, Asghar ,Et al (2019) Azarbaijan az Neghahe misionerha, Tehran: Ohadi. (In Persian)
Nasr, Seiied-Hosein (2017) Irane Eslami Dar Movajehe Ba Teknolojie Gharb, (Mohamad Hosein Badamchi Trans) Tehran,Iran: Soore Mehr. (In Persian)
Nemati-zade, Nasim (2018) Din va Nosazi, Tehran: Naghde Farhang. (In Persian)
Ourednik, Patrik (2020) Shahre Farange Europa. (Kashaiar Deihimi, Trans). Tehran, Iran: Mahi. (In Persian)
Raeisnia, Rahim (2015) Ghafgaz va Naghshe An Dar Vouroude Modernite be Iran. Journal of Ravagheh Andisheh, Vol.1, No.1, Tehran. (In Persian)
Sadegh Kharrazi, Bagher (2020)Tabriz: Researcher interview,2020-6-30. (In Persian)
Sedighi Nakhjavani, Reza (2004) Taghiire Lebas va Ghiame Mardome Tabriz, Journal of Motaleate Tarikhi, N.4, Tehran. (In Persian)
Seidabadi, Aliasghar (2017) Iran dar Astaneh Taghiir, Tehran: Ofog. (In Persian)
Shahri, Jafar (1999) Tarikhe Ejtemaei Tehran Dar Gharne 13, Tehran, Iran: Rasa. (In Persian)
Tabatabaee, Seiedjavad (2016) Tammoli dar Bare Iran, Tehran, Iran: Minouieh Kherad. (In Persian)
Talebzade, Khosro (2021) Sar Aghaze Farhang Dar Tariki, Special Issue, Tehran. (In Persian)
Vedad-Hir, Abu-Ali (2021) Narrative research workshop, Allameh Tabatabaee University, 2021-12-11. (In Persian)
Zokaii, Saeed (2020) Honareh Anjameh Pajoheshe Keifi, Tehran, Iran: Agah.(In Persian)