مطالعات فرهنگی و ارتباطات

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناس ارشد علوم ارتباطات اجتماعی دانشگاه علامه طباطبایی

2 دانشیار دانشکده علوم ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی

چکیده

با توجه به نقش «روزنامه‌نگاران علم» به عنوان یکی از ارکان ترویج علم در جامعه و جایگاه «روزنامه‌نگاری علم» در توسعه علمی کشور بررسی عملکرد آنها در رسانه‌های گوناگون می‌تواند توصیف‌کننده جایگاه واقعی آنها در سپهر علمی جامعه و مقدمه‌ای برای یافتن چالش‌های این حوزه باشد. لذا این پژوهش با هدف بررسی عملکرد روزنامهنگاران علم در مطبوعات با استفاده از روش تحلیل محتوای کمَی و با نگاهی بر درسنامه‌های فدراسیون جهانی روزنامه‌نگاران علم، به بررسی محتوای تولید شده، در صفحات علم و فناوری چهار روزنامه جامجم، کیهان، خراسان و آفرینش پرداخته است. دادههای پژوهش ضعف عملکرد روزنامه‌نگاران علم را در برخی حوزه‌ها نشان میدهد:مطالب علم و فناوری در این روزنامهها، به ندرت برجسته می‌شوند. این مطالب عمدتا، از منابع دیگر استخراج میشوند و تولید، در این حوزه کمتر اتفاق می‌افتد.مصاحبه‌ها و گزارش‌های نقادانه سهم بسیار اندکی در این صفحات دارند، پرداختن به سیاست‌های علمی و مناقشات علم، چه در سطح جامعه و چه در سطوح تولید دانش، از جمله مواردی است که مغفول مانده و به آن پرداخته نشده است. در این صفحات از شیوههای غالب علمینویسی، مطابق با درسنامههای فدراسیون جهانی روزنامه‌نگاران علم، مثل گزارشنویسی به شیوه داستانی و یا فیچر نویسی استفاده نمی‌شود.

کلیدواژه‌ها

 
آزادی، جواد (1390) «بررسی نحوۀ بازتاب مطالب توسعۀ علمی در مطبوعات کشور؛ با تأکید بر روزنامه‌های (ایران، همشهری، اطلاعات، کیهان) در شش ماهه دوم سال 1389»، پایان‌نامه کارشناسی ارشد علوم ارتباطات اجتماعی، پردیس دانشگاه علامه طباطبایی.
بروجردی، مهدخت و بنیادی، فاطمه (1394) «چالش‌ها و موانع توسعۀ روزنامه‌نگاری علم در ایران»، فصلنامه مطالعات میان‌رشته‌ای در علوم انسانی، دوره هفتم، ش 3، 101 ـ 69.
ترابی، محمدجواد (1392) «تحلیل محتوای سرویس دانش و فنّاوری سه خبرگزاری پرمخاطب ایرانی (مهر و ایسنا و جام‌جم آنلاین) در شش ماه نخست سال 1390»، پایان‌نامه کارشناسی ارشد روزنامه‌نگاری، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکز.
داورپناه، محمدرضا (1386) ارتباطات علمی، نیاز اطلاعاتی و رفتار اطلاع‌یابی، تهران: انتشارات دبیزش و نشر چاپار.
زردار، زرین (1393) «رسانه‌ای شدن فنّاوری‌های نو در ایران: شکاف‌های شناختی کنشگران اصلی در بازنمایی بیوتکنولوژی در برنامه‌های تلویزیونی»، رسالۀ دوره دکتری، گروه ارتباطات اجتماعی، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه علامه طباطبایی.
رایف، دانیل؛ لیسی، استفن و فیکو، فردریک جی (1388) تحلیل پیام‌های رسانه‌ای، کاربرد تحلیل محتوای کمّی در تحقیق، ترجمه مهدخت بروجردی علوی، تهران: سروش.
شجاعی، ندا (1378) «سنجش تأثیر علوم و تکنولوژی بر توسعه»، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه علم و صنعت ایران.
قانعی‌راد، محمدامین (1382) ناهمزمانی دانش: روابط علم و نظام‌های اقتصادی اجتماعی در ایران، تهران: مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور.
مصطفوی، اسماعیل؛ بیگدلی، زهرا (1392) «درآمدی بر مفهوم «ترویج علم» در رسانه‌ها؛ و تحلیل محتوای مجله علمی عمومی «اطلاعات علمی» 1385-1390»،  فصلنامه ترویج علم، ش 4، 18-7.
نووو، اریک (1390) جامعه‌شناسی روزنامه‌نگاری، ترجمه بهمن جبروتی، تهران: سروش.
وصالی، منصور و اجاق، زهرا (1388) «ترویج علم، مباحث مفهومی روش‌ها و اهمیت آن»، فصلنامه رهیافت، ش 44، 67-62.
وصالی، منصور و همکاران (1386) رصد و مطالعۀ سیاست‌های ملی ترویج علم موجود در کشورهای جی 8، دی 8، هند و چین، مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور.
هولستی، آل ـ آر (1380) تحلیل محتوا در علوم اجتماعی و انسانی، ترجمه نادر سالارزاده امیری، تهران: دانشگاه علامه طباطبایی.
- Lewenstein, Bruce (2003). Models of Public Communication of Science & Technology, Departments of Communication and of Science & Technology Studies, Cornell University, Available at:
- Rödder, S. 2009. Reassessing the Concept of a Medialization of Science: A Story from The Book of Life'. Public Understanding of Science 18: 452 – 463.
- Schäfer, M. S. 2009. From Public Understanding to Public Engagement: An Empirical Assessment of Changes in Science Coverage. Science Communication 30 (4): 475-505.
- World Federation of Scinece Journalism: www. wfsj. com.