نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 دانشجوی دکتری رشته تاریخ اسلام، گروه تاریخ، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
2 استاد رشته تاریخ، گروه تاریخ، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
3 استاد تاریخ، گروه تاریخ، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
چکیده
دارالترجمه همایونی» یکی از بخشهای فعال «اداره انطباعات» بود که به فرمان ناصرالدین شاه و به همت محمدحسن خان اعتمادالسلطنه در 1300 ق تاسیس گردید. این مجموعه در عرف آن دوره سازمان وسیعی محسوب می‌شد که با به کارگیری مترجمین حاذق علاوه بر ترجمه آثار خارجی و گسترش زبان‌آموزی، چاپ و نشر آثار اروپایی را در دوره ناصرالدین شاه رونق بخشید. چگونگی شکل‌گیری «دارالترجمه همایونی» و ارتباط آن با دارالطباعه عصر ناصری و تاثیر آن بر ترجمه و نشر آثار غربی در ایران مسئله‌ای است که تاکنون به آن پرداخت نشده است. در این پژوهش که در چارچوب مطالعه تاریخی و بررسی منابعی چون روزنامه‌ها و کتب عصر ناصری صورت گرفته است مشخص می‌شود این مجموعه در زمان تصدی اعتمادالسلطنه از طریق سازماندهی و هدایت مترجمین و همچنین بهره‌گیری از پتانسیل‌های موجود در «دارالطباعه» تحولی بزرگ در زمینه ترجمه، چاپ و انتشار آثار متعدد از زبانهای گوناگون پدید آورد و عصر ناصری را به لحاظ کثرت آثار ترجمه شده نسبت به دوره‌های پیشین متمایز ساخت.
واژگان کلیدی: اعتمادالسلطنه، ناصرالدین شاه، اداره انطباعات، دارالترجمه همایونی
کلیدواژه‌ها
- آدمیت، فریدون. (1362). امیرکبیر و ایران. تهران: خوارزمی.
- ------------. ( 2535). ایدئولوژی نهضت مشروطیت ایدئولوژی. تهران: پیام.
- --------------. (1395). تاریخ و تحول نشر، درآمدی به بررسی نشر کتاب در ایران از آغاز تا آستانه انقلاب. تهران: خانه کتاب.
- آرین پور، یحیی. (1375). از صبا تا نیما (تاریخ 150 سال ادب فارسی). جلد یکم، چاپ ششم، تهران: زوّار.
- افشار، ایرج. (1381). «آغازه ترجمه کتابهای فرنگی به فارسی»، مجله ایران‌شناسی. س 14. ش 53. بهار 1381. صص 110-79
- ایران، سه‌شنبه 19 ذیقعدة 1320 ق، ش 1030، ص 4
- ایران، سه‌شنبه 14 صفر 1289 ق، ش 88 ، ص 1.
- ایران، یکشنبه 7 شعبان 1288 ق، ش 48، ص 1.
- ایران، سه‌شنبه، 20 شوال 1288 ق، ش 62، ص 4.
- ایران، جمعه 24 رمضان 1309 ق، ش 771. ص 4.
- اردوی همایون، یکشنبه شعبان 1300 ق، ش 2، ص 2.
- اعتمادالسلطنه، محمدحسن خان. (1363). المآثر و الآثار (چهل سال تاریخ ایران). به کوشش ایرج افشار، جلد اول و دوم، چاپ اول، تهران: اساطیر.
- --------------------- .(2536). روزنامه خاطرات اعتمادالسلطنه (وزیر انطباعات در اواخر دوره ناصری مربوط به سالهای 1292 تا 1313 ق). مقدمه و فهارس از ایرج افشار، جلد اول، چاپ دوم. تهران: امیرکبیر.
- ---------------------- .( 1367). منتظم ناصری. تصحیح محمد اسماعیل رضوانی، جلد اول وسوم، تهران: دنیای کتاب.
- ----------------------.(1367). مراة‌البلدان. به کوشش عبدالحسین نوایی و میرهاشم محدث، جلددوم وسوم. تهران: دانشگاه تهران.
- اسکاچپول، تدا. (1388). بینش و روش در جامعه شناسی تاریخی. چاپ اول، تهران: نشر مرکز.
- بامداد، مهدی. (1378). شرح حال رجال ایران. جلد اول، تهران: زوار.
- براون، ادوارد و محمدعلی تربیت، (1341). تاریخ مطبوعات و ادبیات ایران در دوره مشروطیت. ترجمه رضا صالح‌زاده، جلد سوم. تهران: معرفت.
- براون، ادوارد. (بی تا). تاریخ مطبوعات و ادبیات ایران در دوره مشروطیت. ترجمه جمشید محمد عباسی، جلد دوم، تهران: معرفت.
- بیانی، خانبابا. (1375). پنجاه سال تاریخ ایران در دوره ناصری، چهره و سیمای راستین ناصرالدین شاه. جلد اول، تهران: علم.
- بختیار، مظفر و هدی عرب‌زاده. (1388). «دارالترجمه ناصری و اداره سانسور»، مجله ادب فارسی. پاییز و زمستان 1388. ش 2. (علمی و پژوهشی)، صص18- 1.
- دنبلی، عبدالرزاق. (1383). مآثر سلطانیه (تاریخ جنگهای اول ایران و روس) به ضمیمه تاریخ جنگهای دورة دوم ازتاریخ ذوالقرنین. تصحیح و تحشیه غلامحسین زرگری‌نژاد، چاپ اول، تهران: موسسه انتشاراتی روزنامه ایران.
- دل زنده روی، سمیه. ( 1397).«روش ترجمه در دارالترجمه ناصری»، مجله مترجم. دوم بهمن ، س 27. ش 66. ص 74-69.
- طباطبایی، محیط. (1366). تاریخ تحلیلی مطبوعات. چاپ اول، تهران: بعثت.
- قاسمی، فرید. (1389).چکیده سالنامه‌های ایران (1313- 1290 ق). جلد اول و دوم، تهران: مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران.
- ------------.(1379). مشاهیر مطبوعات ایران. اعتمادالسلطنه. جلد اول، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
- ------------. (1379). تاریخ روزنامه‌نگاری ایران (مجموعه مقالات). جلد اول، تهران : وزارت فرهنگ و ارشاد اسلانی.
- کیان‌فر، جمشید. (1384). «نهضت ترجمه و دارالفنون»، مجله پیک نور. بهار. ش 9، صص 92-83 .
- آذرنگ، عبدالحسین آذرنگ. (1390).«تاریخ نشر کتاب در ایران». مجله بخارا، فروردین- اردیبهشت 1390. ش80، ص337-328 و مهر – دی 1388، ص 186 و فروردین- اردیبهشت 1389، ش 70، ص195.
- صدر هاشمی، محمد. ( 1363). تاریخ جراید و مجلات ایران. جلد دوم، اصفهان: کمال.
- کرزن، جرج.ن. (1367). ایران و قضیه ایران. ترجمه غلامعلی وحید مازندرانی، جلد اول و دوم، تهران: انتشارات علمی/ فرهنگی.
- فرهنگ، 8 صفر 1302 ق، س 7، ش 283. ص 4 و 3.
- محبوبی اردکانی، حسین. (2535). مقدمه‌ای در باب آشنای ایران با مظاهر تمدن غربی. تهران: دفتر مطالعات و برنامه‌ریزی فرهنگی/ وزارت فرهنگ و هنر.
- ----------------.(1370). تاریخ مؤسسات تمدنی جدید در ایران. جلد اول، تهران، دانشگاه تهران.
- مشار، خانبابا. (1350).فهرست کتابهای چاپی فارسی. 4 جلد ،تهران: ارژنگ.
- محمدزاده، محمدجعفر. (سرپرست و ویراستار) ( 1393). دانشنامه مطبوعات ایران (آ- الف). جلد اول، تهران: دانشنامه مطبوعات ایران.
- ملک‌پور، جمشید. (1363). ادبیات نمایشی در ایران (نخستین کوششها تا دورة قاجار). جلد اول، تهران: توس.
- میرهادی. م. (1381). «نخستین چاپخانه‌ها، کتابهای تألیفی و ترجمه‌‌های چاپ شده در ایران»، نامة فرهنگ. تابستان. ش 44، صص 58-65.
- ناطق، هما. (1368). ایران در راه‌یابی فرهنگی. تهران:خاوران.
- وقایع اتفاقیه، پنجشنبه 4 جمادی‌الاول، 1270ق. ش 157. ص2.
- وقایع اتفاقیه، پنجشنبه 27 شعبان، 1270ق . ش 173. ص 2.
- وقایع اتفاقیه، پنجشنبه 5 ربیع‌الاول 1269ق . ش 98 . ص 2 و 3.
- وقایع اتفاقیه، پنجشنبه 26 ربیع‌الثانی 1270 ق، ش 156. ص 2.
)