مطالعات فرهنگی و ارتباطات

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشکده ی علوم اجتماعی - دانشگاه کاشان

2 دانشکده ی علوم اجتماعی دانشگاه کاشان

چکیده

هویت زن و نحوه‌ی شکل‎گیری آن در دوران مدرنیته موضوعی چالش‏برانگیز است که تا کنون تلاش‏های زیادی توسط اندیشمندان علوم اجتماعی و تاریخ‌پژوهان برای شناخت آن صورت گرفته است. هدف این مقاله، فهم چگونگی برساخت هویت زنانه در متون روشنفکری ایران (از دوره مشروطه تا پایان پهلوی اول) است. بدین لحاظ، در صدد خواهیم بود تا پاسخ گوی پرسش‎هایی در باب جریان های روشنفکری تأثیرگذار، نوع متون به کارگرفته شده و نحوه ی ایفای نقش روشنفکران در برساخت مفهوم زن در جامعه‎ی ایران باشیم. روش مورد استفاده در این تحقیق؛ شامل بازنمایی از طریق تحلیل متون و اسناد برجای‎مانده از این دوران است. نتایج به دست آمده بیاانگر آن است که روشنفکران ایرانی در این دوران از طریق چاپ نشریات، نگارش کتب، رمان، شعر و ادبیات، نمایشنامه و خطابه، با نفی سنت و غیریت سازی از آن و نیز، الگوگیری از مفاهیم مدرنیته غربی، زن مدرن ایرانی را دیگری و برابرنهاد زن سنتی قرارداده‏اند. تلاش روشنفکران نقشی بسزا در گذار هویت زن از بعدی سنتی به مرحله ی مدرن ایفا کرده است. نتیجه ی این پیگیری ها به همراه فعال شدن خود زنان جهت اصلاح هویت خویش، در افزایش آگاهی این قشر به وسطه ی برخوردار شدن آن ها از حق تحصیل، مشارکت اجتماعی، علمی، اقتصادی و سیاسی آن ها، نمود پیدا می کند. البته این نکته را نیز می بایستی یادآور شد که این هویت مدرن، هنوز درجنبه هایی که از آن می توان به فقر فرهنگی نام برد، درجدال با سنت است.

کلیدواژه‌ها

آخوند زاده، میرزا فتحعلی (1365) مکتوبات کمال‌الدوله، باکو: نشر علم.
آدمیت، فریدون (1340) فکر آزادی و نهضت مشروطیت ایران، تهران: سخن.
آدمیت، فریدون (1349) اندیشه‌های آخوندزاده، تهران: خوارزمی.
اروجی، فاطمه (1395) زن در اندیشه میرزا فتحعلی آخوندزاده، ایران نامگ، سال 1، شماره 1.
استریناتی، دومینیک (1384) مقدمه‎ای بر نظریه‎های فرهنگ عامه، ترجمه ثریا پاک نظر، چاپ دوم، تهران: گام نو.
اعتصامی، پروین (1371) دیوان اشعار، به کوشش بدرالدین یغمایی، تهران: ایران.
ایرج میرزا (1353) دیوان، به اهتمام دکتر محمد جعفر محجوب، تهران، نشر اندیشه.
بهار، محمد تقی (ملک الشعرا)1387، دیوان ملک الشعرا بهار، تهران: موسسه ی انتشارات نگاه.
بهار، محمدتقی (ملک الشعرا) (1371) تاریخ مختصر احزاب سیاسی ایران، تهران: امیرکبیر.
جوادی، حسن (1369) نگاهی به زن در ادبیات فارسی، اندیشۀ آزاد، شمارۀ 13.
دهخدا، علی اکبر (1286) چرند و پرند، روزنامه صوراصرافیل، به کوشش سید علی شاهری، تهران: گهبد.
ذبیح، سپهر (1365) تاریخ جنبش کمونیستی در ایران، ترجمه محمد رفیعی مهرآبادی، تهران: عطایی.
روزنامه حبل المتین، 1292، سال 38، ش 4.
رهبری، مهدی (1386) متجددان ایرانی و تجدد در عصر مشروطه، بررسی ریشه های پیدایش جدال های فکری در ایران جدید، تهران: فصلنامه مطالعات ملی، 32 (8)، 76-55.
رهبری، مهدی (1388) انقلاب مشروطه و رویارویی ایرانیان با چهرۀ ژانوسی تجدد، تهران: فصلنامه سیاست، مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، 39 (1)، 173 ـ 151.
زبان زنان (1321)، سال 23، شماره 1.
سیدمن، استیون. 1386. کشاکش آراء در جامعه شناسی، مترجم هادی جلیلی، تهران: نی.
سروری زرگر، محمد؛ بشیر، حسن (1387) تعامل فرهنگی در موسیقی عامه پسند ایرانی و غربی. مجله تحقیقات فرهنگی ایران، شماره 8.
شاکری، خسرو (1384) پیشینه‌های اقتصادی، اجتماعی جنبش مشروطه و انکشاف سوسیال دموکراسی، تهران: اختران.
کالکر، رابرت (1384) فیلم، فرم و فرهنگ، ترجمه بابک تبرایی، تهران: فارابی.
کازری، گلمهر (1384) زنان نمایشناه نویس ایران، از انقلاب مشروطه تا سال 1357، تهران: روشنگران و مطالعات زنان.
کرمانی، میرزاآقاخان (1352) سه مکتوب، تهران: دانشگاه تهران.
کرمانی، میرزاآقاخان (1353) هشت بهشت، تهران: دانشگاه تهران.
کسروی، احمد (1323) خواهران و دختران ما، تهران: چاپخانه پیمان.
لاجوردی، حبیب (1369) اتحادیه‌های کارگری و خودکامگی در ایران، ترجمه ضیاء صدقی، تهران: نشر نو.
لاکمن، توماس؛ برگر، پیتر (1395) ساخت اجتماعی واقعیت، تهران: نشر مهر.
لاهوتی ابوالقاسم (1358) دیوان، به کوشش احمد بشیری، تهران امیرکبیر.
میرزا ملکم خان ناظم الدوله (1369) روزنامه قانون، تهران: کویر.
نشریه جهان زنان، 1300 ،شماره 4.
هدایت، حاج مهدی قلی (مخبرالسلطنه) (1375) خاطرات و خطرات، تهران: زوار.
 
Hall. S (1997) The work of representation. In S. Hall (Ed. ), The work of Representation, in Cultural Reprentation and Signifying Practice, London: SAGE Publications.