مطالعات فرهنگی و ارتباطات

چکیده

سیاست‌گذاری فرهنگی در ایران پس از انقلاب اسلامی، متأثر و منبعث از جریان‌های فکری‌ای است که ریشه‌های آن را باید در دهه‌های چهل و پنجاه جستجو کرد. در این چهارچوب مقاله حاضر دو مفهوم اصلی «غربزدگی» و «بازگشت به خویشتن» که از سوی جلال آل احمد و علی شریعتی مطرح شد، به همراه منظومة فکری امام خمینی (ره) که به صورت مستقل و مجزایی این انگاره‌ها را در خود مستتر داشت به عنوان مفاهیم اصلی انقلاب فرهنگی که بعدها مورد توجه سیاست‌گذاران قرار گرفتند و به نقشة راهنما و راهبری فرهنگی در محیط‌های آموزشی و دانشگاهی بدل شدند، مورد مطالعه قرار داده است. پرداختن به ریشه‌های سیاست‌گذاری فرهنگی از آن جهت حائز می‌نماید که سیاست‌های فرهنگی برای هژمونیک شدن در جامعة هدف و در این پژوهش دانشجویان دانشگاه، می‌باید از قدرت و قابلیت اقناعی برخوردار باشند. که بخش مهمی از آن به سرچشمه‌های فکری و اندیشه‌ای باز می‌گردد. بررسی ریشه‌های فکری این نظام معنایی به عهدة مقالة حاضر است که سعی در واکاوی آن با توجه به افکار و اندیشه‌های مبدعان آن دارد. در انتها نیز مفهوم هژمونی به عنوان راه‌حلی جهت جامعه‌پذیر شدن سیاست‌های فرهنگی معرفی شده است. روش این پژوهش از نوع مطالعه کیفی و با استفاده از،«مطالعه موردی کیفی» است.  همچنین از تکنیک «تحلیل محتوای کیفی» و «گروه‌های متمرکز» برای جمع‌آوری داده‌ها استفاده شده است. در بخش تحلیل داده‌ها نیز«تحلیل تماتیک موضوعی» انتخاب گردید. نتایج تحقیق به سه مؤلفه«ناکارایی سیاست‌های فرهنگی»، «تشویش معرفتی سیاست‌گذاران فرهنگی» و «سیاست زده بودن برنامه‌های فرهنگی» ختم شد. این عوامل به عنوان مهمترین دلایل عدم تفاهم بین حاکمیت و بدنه دانشگاه در زمینه سیاست‌های فرهنگی به ویژه محیط‌های علمی و دانشگاهی معرفی شده است. به کارگیری مفهوم هژمونی به عنوان راهبردی برای غلبه بر موانع جاری سیاستگذاری بر این موضوع اتخاذ شده است. همچنین یافته‌های تحقیق برضرورت همگرایی بیشتر میان نیازهای نسل جوان دانشجو و انتظارات فرهنگی در سیاستگذاری فرهنگی برای غلبه بر شکاف میان تصور و واقعیت تاکید می‌گذارد.

کلیدواژه‌ها

- آشوری، داریوش (1391) پرسه‌ها و پرسش‌ها، تهران: نشر آگه.
- آل احمد، جلال (1341) غربزدگی، تهران: جامی.
- ابراهیم‌ابادی، حسین (1393) سیاست‌گذاری فرهنگی آموزش عالی، تهران: پژوهشکدة مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
- اسدپور، فروغ (1393) روشنفکران و پروژه‌های (ضد) هژمونیک، نشر پراکسیس.
- اعتماد (1389) معادلات و تناقضات گرامشی، تهران: طرح نو.
- ایمان، محمد تقی (1389) «کند و کاو معانی ذهنی مصرف‌کنندگان موسیقی»، فصلنامه تحقیقات فرهنگی ایران، دوره 3، شمارة 4، از 85 تا 112.
- بروجردی، مهرزاد، ترجمة جمشید شیرازی (1392) روشنفکران ایرانی و غرب، تهران: نشر فرزان.
- بشیریه (1383) اندیشه‌های مارکسیستی، تهران: نشر نی.
- بشیریه (1383) جامعه‌شناسی سیاسی، تهران: نشر نی.
- پین، مایکل، ترجمة پیام یزدانجو (1389) فرهنگ اندیشة انتقادی، تهران: نشر مرکز.
- جول، جیمز (1388) گرامشی، ترجمة محمدرضا زمرّدی، تهران: نشر ثالث.
- خمینی، روح الله (1378) شرح جنود عقل و جهل، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
- خمینی، روح الله (1378) صحیفة امام، ج 1، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
- خمینی، روح الله (1378) صحیفة امام، ج 3، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
- خمینی، روح الله (1378) صحیفة امام، ج 5، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
- خمینی، روح الله (1378) صحیفة امام، ج 6، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
- خمینی، روح الله (1378) صحیفة امام، ج 7، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
- خمینی، روح الله (1378) صحیفة امام، ج 9، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
- خمینی، روح الله (1378) صحیفة امام، ج 10، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
- خمینی، روح الله (1378) صحیفة امام، ج 11، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
- خمینی، روح الله (1378) صحیفة امام، ج 13، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
- خمینی، روح الله (1378) صحیفة امام، ج 19، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
- داوری اردکانی، رضا (1389) علم و پژوهش و سیاست‌های پژوهشی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
- دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی (1392) نقشة مهندسی فرهنگی کشور.
- سجویک، پیتر (1388) مفاهیم کلیدی در نظریة فرهنگی، ناصرالدین علی تقویان، تهران: پژوهشکدة مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
- شریعتی (1389) بازگشت به خویشتن، تهران: مجموعه آثار 4.
- فاضلی و قلیچ (1392) نگرشی به سیاست فرهنگی، تهران: تیسا.
- فاضلی، نعمت اله (1392) فرهنگ و دانشگاه، تهران: ثالث.
- قیصری، علی (1393) روشنفکران ایرانی در قرن بیستم، تهران: هرمس.
- کاظمیان، مرتضی (1384) نظام سلطنتی و بحران هژمونی و اقتدار، تهران: نشر قصیده‌سرا.
- گرامشی (1395) شهریار جدید، ترجمة عطا نوریان، تهران: نشر اختران.
- لاکلائو و موفه (1393) هژمونی و استراتژی سوسیالیستی، ترجمة محمد رضایی، نشر ثالث.
- نجاتی حسینی، سید محمود (1395) «آموزش عالی به مثابه امر فرهنگی: مسأله سه‌گانه             معنا- هویت- سبک»، دانشگاه، تأملات نظری و تجربه ایرانی، تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی، 82-63.
- نش، کیت (1389) جامعه‌شناسی سیاسی معاصر، ترجمة محمد تقی افروز، انتشارات کویر.
- هال، جان آر (1390) فرهنگ از دیدگاه جامعه‌شناختی، تهران: سروش.
- یورگنسن و فیلیپس (1391) تحلیل گفتمان، ترجمة هادی جلیلی، تهران: نشر نی.
- Denzin, N. and Lincoln, Y. (2011), The Sage Handbook of Qualitative Research, London: Sage.
- Baxter, P. and Jack, S, (2008), "Qualitative Case Study Methodology: Study Design and Implementation", The Qualitative Report.
- Wilkinson, David & Birmingham, Poter (2003), Using Research Instruments: A Guide for Researchers. London: Routledge.