مطالعات فرهنگی و ارتباطات

نویسنده

دانشجوی دکتری رشته علوم سیاسی و روابط بین‌الملل دانشگاه استانبول

چکیده

مفهوم ایرانشهری، یکی از مفاهیم اساسی در اندیشه سیاسی ایران است. مفهومی که توافقی عام بر سر چیستی آن وجود دارد، اما در مورد روند تحولش در طول تاریخ و نتایج منتج از آن اختلاف‌نظرهای فراوانی هست. چگونگی نگاه اندیشمندان به این مفهوم  و نتایجی که از عملکرد آن در تاریخ ایران استخراج کرده‌اند، مسئله مقاله پیش روست. پاسخ به این مسئله را از طریق بازخوانی جایگاه مفهوم ایرانشهری در سامانه نظری محمدعلی همایون کاتوزیان و سیدجواد طباطبایی جستجو کرده‌ایم. دو نظریه‌پردازی که در رابطه با این مفهوم در نقطه مقابل یکدیگر قرار دارند؛ کاتوزیان این مفهوم را عامل استبداد در ایران و طباطبایی آن را عامل بقای ایران می‌داند. ما در ابتدا چرایی این نتیجه‌گیری را از خلل آرای طرفین شرح داده و در پایان علاوه بر نقد مفهوم ایرانشهری در این دو سامانه نظری، سعی در نشان دادن تنگناهای ایجاد کرده این مفهوم برای اندیشه سیاسی ایران داریم.
 

کلیدواژه‌ها

صیل، حجت‌الله (1381) آرمانشهری در اندیشه ایرانی، تهران: نی.
امیرقاسمی، مینو (1390) «بررسی نظام فکری سیاسی ایران بر پایه کهن‌الگوی شهریاری»، در مجموعه سرو سهی، تبریز: ستوده.
آموزگار، ژاله، (1394)، «ایران و ایرانشهر»، دوماهنامه فرهنگی، هنری بخارا، شماره 109: 18-22.
بستانی، احمد (1390) «سهروردی و اندیشه سیاسی ایرانشهری»، نشریه پژوهش سیاست نظری، شماره 10: 36-19.
بستانی،‌ احمد (1393) «اندیشه سیاسی ایرانشهری در دوره اسلامی»، نشریه پژوهش سیاست نظری، شماره 15: 156-121.
بهار، مهرداد، (1387) پژوهشی در اساطیر ایران، تهران: آگه.
بهنام، جمشید (1379) برلنی‌ها؛ اندیشمندان ایرانی در برلن 1915-1930، تهران: پژوهش فرزان روز.
بحرانی، مرتضی (1385) «تقلیل عدالت به امنیت در اندیشه ایرانشهری»، مجله علوم سیاسی، سال نهم، شماره 33: 152-133.
پرچی زاده، رضا (1391) «سیری در گفتمانِ ناسیونالیسمِ «آریایی» در ایران»، http://www.akhbar-rooz.com/article.jsp?essayId=50309 (مشاهده شده در تاریخ 8 دی 94).
ثاقب فر، مرتضی (1377) شاهنامه فردوسی و فلسفه تاریخ ایران، تهران: قطره و معین.
رستم‌وندی، تقی (1387)  ««آز» و «داد»: آسیب‌شناسی سیاسی شهریاری در شاهنامه فردوسی»، نشریه پژوهش سیاست نظری، شماره 5: 20-1.
شهبازی، شاپور (1395) «تاریخ ایده ایران: هویت ایرانی در دوره هخامنشی و اشکانی»، در مجموعه هویت ایرانی از دوران باستان تا پایان پهلوی، ترجمه و تدوین حمید احمدی، تهران: نی.
طباطبایی، سیدجواد (1372) درآمدی فلسفی بر اندیشه سیاسی در ایران، تهران: کویر.
طباطبایی، ‌سیدجواد (1378) «مفهوم سنت؛ نگاه وارونه»، گفتگویی با مجلّه نقد و نظر، سال پنجم، شماره 3و4: 215-194.
طباطبایی، ‌سیدجواد (1382) «گزارشی از سمینار تأملی در باره ایران، معرفی، نقد و بررسی کتاب دیباچه­ای بر نظریه انحطاط ایران»، در سایت http://www.negaresh.de/?p=1968 (مشاهده شده در تاریخ 12 اسفند 95).
طباطبایی، ‌سیدجواد (1383) زوال اندیشه سیاسی در ایران؛ گفتاری در مبانی نظری انحطاط ایران، تهران»،تهران: انتشارات کویر.
طباطبایی، ‌سیدجواد (1390) «سنت‌گرایی غرب‌زدگی مضاعف»، مصاحبه‌ای با مجله مهرنامه، شماره 10: 188-184.
طباطبایی، ‌سیدجواد (1391) ابن خلدون و علوم اجتماعی، تهران: ثالث.
طباطبایی، ‌سیدجواد (1392) مهم­ترین عامل بقای ایران اندیشه «ایرانشهری» است، در سایت http://www.cgie.org.ir/fa/news/3426  (مشاهده شده در تاریخ 1 اسفند 94).
قادری، ‌حاتم و رستم‌وندی، ‌تقی، (1385) «اندیشه ایرانشهری؛ مختصات و مؤلفه‌های مفهومی»،‌‌ مجله علوم انسانی دانشگاه الزهرا، سال 16،‌ شماره 59: 148-123.
قادری، ‌حاتم، (1387) «ایرانشهری در آثار یونانی (۱)»، نشریه پژوهش سیاست نظری، شماره 5: 94-77.
قادری، ‌حاتم (1388) «ایرانشهری در آثار یونانی (2)»، نشریه پژوهش سیاست نظری، شماره 6: 60-27.
نیولی، جراردو (1381) «ایده ایران»، ترجمه الهام کوشا، در مجموعه خودکاوی ملی در عصر جهانی‌شدن، تهران: قصیده‌سرا.
نیولی، گراردو، (1395) «شکل‌گیری ایده ایران و هویت ایرانی در ایران باستان»، در مجموعه هویت ایرانی از دوران باستان تا پایان پهلوی، ترجمه و تدوین حمید احمدی، تهران: نی.
کاسمی، نصرت الله (2535) فره ایزدی راز پیروزی ایرانیان بر تازیان، تهران: بنیاد نیکوکاری نوریانی.
کاتوزیان، محمدعلی همایون (1377) «فره ایزدی و حق الهی پادشاهان»، مجله اطلاعات اقتصادی و سیاسی، شماره 130-129: 19-4.
کاتوزیان، محمدعلی همایون (1377) ب، نه مقاله در جامعه‌شناسی تاریخی ایران؛ نفت و توسعه اقتصادی، ترجمه علیرضا طیب، تهران: مرکز.
کاتوزیان، محمدعلی همایون (1387) اقتصاد سیاسی ایران از مشروطیت تا پایان سلطنت پهلوی، ترجمه محمدرضا نفیسی و کامبیز عزیزی، تهران: مرکز.
کاتوزیان، محمدعلی همایون (1389) دولت و جامعه در ایران، ترجمه حسن افشار، تهران: مرکز.
کاتوزیان، محمدعلی همایون (1390) ایران جامعه کوتاه‌مدت، ترجمه عبدالله کوثری، تهران: نی.محدثی، حسن (1396) «روایت ایدئولوژیک از تاریخ»، در سایت http://donya-e-eqtesad.com/news/1100332 (مشاهده شده در 5 خرداد 1396).