مطالعات فرهنگی و ارتباطات

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیئت علمی دانشگاه علم و فرهنگ تهران

2 دانش آموختۀ کارشناسی ارشد روزنامه نگاری دانشگاه علامه طباطبایی

چکیده

هدفِ این پژوهش بررسی شرایط تاریخی امکان تولد روزنامه و نسبت آن با قدرت و حاکمیت در ایران معاصر است. بدین منظور با روش تبارشناسنه تلاش کردیم که منطق تولد روزنامه را در دل مناسبات نیرو توضیح دهیم. با تأکید بر منطق حکمرانی، رویدادهای فاجعه بار (همچون وبا و قحطی) و منطق نظم نوین جهانی، بسترهای گفتمانی و غیر گفتمانیِ موضوعیت یافتن روزنامه را واکاوی کردیم. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهند که تولد روزنامه در ایران حول محور «آموزش» و «حکومت بر خبر» موضوعیت یافته است. رخدادهای فاجعه بار و بحران‌زا جمعیت‌ها را برای حاکمیت به عنوان محل ثروت و بحران رؤیت‌پذیر کرد، با رؤیت‌پذیر شدن جمعیت‌ها، ذهنیت جمعیت‌ها برای حکومت مهم شد و روزنامه برای کنترل و مدیریت اذهان عمومی در ایران تأسیس شد. خبر به عنوان عنصر اصلی در روزنامه‌نگاری در پیوند با بحران‌های اجتماعی در ایران دچار دگردیسی مفهومی شد. مفهوم خبر که پیش از تولد روزنامه عموماً معنای درباری داشت و حول محور اطلاع‌رسانی شکل‌بندی می‌شد، در گفتمان جدید، با افکارعمومی و شیوه‌های حکمرانی پیوند خورد و به یکی از تکنیک‌های قدرت در مدیریت اذهان عمومی بدل شد.

کلیدواژه‌ها

 
آدمیت، فریدون (1362). امیرکبیر و ایران، تهران، چاپ هفتم. انتشارات خوارزمی،
اعتمادالسلطنه محمد‌حسن (بیتا). تاریخ منتظم ناصری، به تصحیح اسماعیل رضوانی، تهران‌، بی‌تا.
اقبال آشتیانی، عباس (1340). میرزا تقی‌خان امیرکبیر، به کوشش ایرج افشار، چاپ یکم، انتشارات دانشگاه تهران.
براون، ادوارد (1386). تاریخ مطبوعات و ادبیات ایران در دوره مشروطیت، ترجمه محمد محمدلوی عباسی، تهران، نشر علم.
بورل، آر. ام (1392). «همه‌گیری وبا در ایران (1904 م): برخی از ابعاد جامعه قاجاری»، ترجمه فریده فرزی، خردنامه، سال چهارم، شمارۀ 11.
صلح‌جو، جهانگیر (1348). تاریخ مطبوعات در ایران و جهان، تهران، امیرکبیر.
دولوز، ژیل (1394). فوکو، ترجمه نیکو سرخوش و افشین جهاندیده، نشر نی.

رفعتی، مهری؛ مرادف، مراد (1398) نقش روزنامه‌نگاری فارسی هندوستان در شکل‌گیری روزنامه‌نگاری ایران، فصلنامۀ انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات، دورۀ 15، شمارۀ 56، صص. 300-279.

ناطق، هما (1357). مصیبت وبا و بلای حکومت، تهران، نشر گسترده.
مشایخی، عادل (1395). تبارشناسی خاکستری است، تهران، انتشارات ناهید.
قاسمی، سیدفرید (1380). سرگذشت مطبوعات ایران، تهران، مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه‌ها.
قاسمی، سیدفرید (1390). تاریخ مطبوعات ایران، تهران، ثانیه.
رسول‌اف، رامین (1389). نخستین‌های روزنامه‌نگاری ایران، جامعه‌شناسان.
راوندی، مرتضی (1391). تاریخ اجتماعی ایران، تهران، روزبهان.
طباطبائی، محیط (1375). تاریخ تحلیلی مطبوعات ایران، انتشارات بعثت.
حیدری، آرش (1395). تبارشناسی استبداد ایرانی از منظر فرهنگی، از ابتدای عصر ناصری تا برآمدن رضا شاه، پایان‌نامه دانشگاه علامه طباطبائی.
حیدری، آرش؛ نصیری، هدایت (1394). مسئلۀ آلتوسر، نشر تیسا.
حیدری، آرش؛ پناهی، محمدحسین (1395) دگردیسی معنایی دال استبداد و برآمدن گفتمان استبداد ایرانی، فصلنامه انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات، دورۀ 12، شمارۀ 44، صص. 95-75.
حیدری، آرش (1397) تنظیمات ایرانی، حکومت‌مندی و برآمدن دولت مدرن در ایران، مجلۀ جامعه‌شناسی ایران، دورۀ 19، شمارۀ 1 صص. 148-126.
خانیکی، هادی (1386). «مدلی برای مطالعه تاریخی نسبت میان ساختار قدرت و مطبوعات در ایران»، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، شماره.

خانیکی، هادی؛ اقدسی، وحید (1395) «ناسیونالیسم ایرانی» و «نوسازی سیاسی» در مطبوعات ایران تحلیل گفتمان مقاله‌های «ملک‌الشعرا بهار» در روزنامه نوبهار، فصلنامه انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات، سال 12، شمارۀ 45، صص. 68-45.

خانیکی، هادی؛ خجیر، یوسف (1398) ظرفیت‌ها و چالش‌های شبکه‌های اجتماعی مجازی برای جامعۀ مدنی ایران، فصلنامۀ مطالعات رسانه‌های نوین، شمارۀ 17، صص. 69-35.

فوکو، میشل (1389). «نیچه، تبارشناسی، تاریخ»، در تئاتر فلسفه، ترجمه افشین جهاندیده و نیکو سرخوش. نشر نی.
فوکو، میشل (1384). نظم گفتار: درس افتتاحی در کلژ دو فرانس دوم دسامبر 1970، ترجمه باقر پرهام، نشر آگاه.
فوکو، میشل (1393) مراقبت و تنبیه: تولد زندان، مترجم نیکو سرخوش و افشین جهاندیده، نشر نی.
محسنیان‌راد، مهدی (1377). «انتقاد در مطبوعات و وضعیت آن در ایران، تهران»، فصلنامه علوم اجتماعی دانشگاه علامه طباطبائی، دوره 6، شماره 10.
معتمدنژاد، کاظم؛ منصفی، ابوالقاسم (1391). روزنامه­نگاری: با فصلی جدید در بازنگری روزنامه­نگاری معاصر، انتشارات سپهر.
روزنامه‌ها
روزنامه وقایع التفاقیه(1373). جلد اول(از شماره 1-130) به تحصیحح اسماعیل رضوانی، کتابخانه ملی.