مطالعات فرهنگی و ارتباطات

مطالعات فرهنگی و ارتباطات

شماره جاری

بر اساس شماره‌های نشریه

بر اساس نویسندگان

بر اساس موضوعات

نمایه نویسندگان

نمایه کلیدواژه ها

درباره نشریه

اهداف و چشم انداز

اصول اخلاقی انتشار مقاله

بانک ها و نمایه نامه ها

پیوندهای مفید

پرسش‌های متداول

فرایند پذیرش مقالات

اخبار و اعلانات

راهنمای ارسال مقالات جدید

راهنمای اصلاح مقاله بعد از پذیرش

فرم ها و دستورالعمل ها

داوران

قدرت، هویت و نظام آموزشی: بررسی برساخت هویت در کتابهای درسی علوم اجتماعی دوره ابتدایی در ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری گروه زبان‌شناسی، واحد آبادان، دانشگاه آزاد اسلامی، آبادان، ایران

2 دانشیار گروه زبان‌شناسی، واحد آبادان، دانشگاه آزاد اسلامی، آبادان، ایران (نویسنده مسئول)

3 دانشیار گروه زبان‌شناسی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

4 دانشیار گروه زبان‌شناسی، دانشگاه باقرالعلوم (ع)، قم، ایران

چکیده

چکیده
آموزش و پرورش نقش مهمی در شکلگیری هویت دارد. این نقش در دورۀ ابتدایی به دلیل آشنایی اولیۀ دانش‌آموز با بخش کوچکی از جامعه و تاثیرپذیری از معلمان و کتب درسی پررنگتر است. از آنجا که کتابهای درسی ابزار بسیار مناسبی برای تغییر شکل باورها، رفتارها و نگرشهاست، مطالعه حاضر میکوشد با این پرسش که هویت ملی در کتب درسی علوم اجتماعی چگونه برساخته می‌شود به بررسی بازنمایی هویت ملی را در متون کتب درسی علوم اجتماعی دورۀ ابتدایی سال تحصیلی 1396 با اتکا به نظریۀ لاکلا و موف بررسی و تحلیل کند. تحلیل و تفسیر داده‌ها، با کمک مفهوم‌سازی و با تکیه بر روش نشانهشناسی گفتمانی (سلطانی، 1393) صورت گرفته است. نمونهگیری از کتابها با استفاده از فرآیند مفهوم‌سازی با بررسی دقیق متون و تصاویر انجام شد. یافتهها حاکی از آن است که از میان سه گفتمان ایرانی، اسلامی و قومی، که هویت ملی یک ایرانی را نشان میدهند گفتمان دینی نقش محوری دارد و ایرانیت و قومیت در این گفتمان به صورت حاشیه‌ای مفصلبندی شده است. از میان مولفههای ایرانیت، بناهای تاریخی، مشاهیر تاریخی و ادبی و نقشۀ ایران به ترتیب بیشترین بازنمایی را داشتهاند و در مقابل قومیت به حاشیه رانده شده است. همچنین، گفتمان غرب نمود گفتمان متخاصم در این کتب است.
واژه های کلیدی: هویت، کتابهای درسی علوم اجتماعی ابتدایی، مفصل‌بندی، ایران.

کلیدواژه‌ها

مراجع

  1.  

    • آلن، گراهام (1380). بینامتنیت. پیام یزدانجو. تهران: انتشارات مرکز.
    • بارت، رولان (1389). پیام عکس. راز گلستانی فرد. تهران: انتشارات مرکز.
    • باقری، خسرو (1386). نگاهی دوباره به تربیت اسلامی. تهران: انتشارات مدرسه.
    • بشیریه، حسین (1382). جامعه‌شناسی سیاسی. تهران: نشر نی.
    • بوردیو، پیر (1397). درباره دولت. سروش قرائی. تهران: نشر مولا.
    • تاجیک، محمدرضا (1379). «روشنفکر ایرانی و معمای هویت ملی»، فصلنامه مطالعات ملی. سال دوم، ش 5. صص 176-159.
    • ثاقب‌فر، مرتضی (1379). شاهنامه فردوسی و فلسفه تاریخ ایران. تهران: انتشارات قطره.
    • جعفرزاده پور، فروزنده (1389). «کتاب‌های درسی و هویت ملی؛ فراتحلیل مطالعات انجام‌شده»، فصلنامه مطالعات ملی. س 11، ش 2. صص 54-31.
    • حاجیانی، ابراهیم؛ سیدرضا صالحی امیری و حمید محمدظاهری (1394)، «تحلیل محتوای مقایسه‌ای کتاب درسی مطالعات اجتماعی پایه هفتم دوره متوسطه اول 1393 و کتاب‌های درسی تعلیمات اجتماعی پایه اول راهنمایی تحصیلی سابق 1390 از منظر هویت ملی»، فصلنامه پژوهش‌های کیفی در برنامه‌ریزی درسی. ش 2، صص 165-145 22054/qric.2016.3918.
    • حسینی زاده، محمدعلی (1387). اسلام سیاسی در ایران. قم: انتشارات دانشگاه مفید.
    • سلطانی، سیدعلی­اصغر (1393). نشانه‌شناسی گفتمانی یک جدایی. مطالعات جامعه‌شناسی، دوره 21، شماره 2، صص 72-43. 22059/jsr.2014.56305
    • سلطانی، سیدعلی اصغر (1384). قدرت، گفتمان، و زبان: سازوکارهای جریان قدرت در جمهوری اسلامی ایران. تهران: نشر نی.
    • سلطانی، سیدعلی اصغر (1383). «تحلیل گفتمان به مثابه نظریه و روش»، فصلنامه علوم سیاسی دانشگاه باقرالعلوم. شماره 28، صص 180-153.
    • شایگان، داریوش (1382). «هستی‌شناسی‌های پراکنده»، فصلنامه گفت‌وگو. ش 37، صص 33-21.
    • شاه سنی، شهرزاد، مزیدی، محمد و لطف‌الله یارمحمدی (1388). «تبیین سازوکارها و مؤلفه‌های جامعه‌پذیری کتاب‌های دوره ابتدایی در چهارچوب تحلیل انتقادی گفتمان»، مطالعات آموزش و یادگیری. دوره 1، ش 1، صص 140-103.
    • صادقی، علی اشرف و همایون مرادخانی (1393). «برساخت گفتمانی هویت در کتاب‌های فارسی دوره ابتدایی»، فصلنامه جامعه پژوهی فرهنگی. س 5، ش 4، صص 95-65.
    • صالحی عمران، ابراهیم و طناز شکیباییان (1386). «بررسی میزان توجه به مؤلفه‌های هویت ملی در کتاب‌های درسی دوره ابتدایی»، فصلنامه مطالعات ملی. س 8، ش 1، صص 84-63.
    • علوی مقدم، سیدبهنام و زهرا داورپناه (1393). «تحلیل محتوای مؤلفه‌های هویت ملی در کتب آموزش زبان فرانسه دوره‌های راهنمایی، دبیرستان و پیش‌دانشگاهی»، فصلنامه نوآوری‌های آموزشی. دوره 13، ش 4، صص 140-117.
    • قاسمی، حاکم (1387). «همبستگی ملی در کتب درسی دوره ابتدایی: مورد مطالعه کتب فارسی»، فصلنامه مطالعات ملی. دوره 34، س 9، ش 2، صص 160-133.
    • کچوئیان، حسین (1384). تطورات گفتمان‌های هویتی ایران، ایرانی در کشاکش با تجدد و ما بعد تجدد. تهران: نشر نی.
    • کهنه پوشی، سیدمصلح و حامد کهنه پوشی (1388). «تحلیل محتوای مفهوم هویت کتاب‌های درسی جامعه‌شناسی 1 و 2 رشته ادبیات و علوم انسانی»، نشریه مطالعات برنامه درسی. ش 13 و 14، صص 140-125.
    • مارش، دیوید و استوکر، جری (1387). روش و نظریه در علوم سیاسی. ترجمه: امیرمحمد حاجی یوسفی. تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی.
    • مروار، محمد. (1383). هویت ایرانی در اندیشه‌ رضا داوری اردکانی . مطالعات ملی، 5(4(20) روشنفکران ایرانی و هویت (2))، 31-86. https://sid.ir/paper/438245/fa
    • منصوری، علی و آزیتا فریدونی (1388). «تبلور هویت ملی در کتب درسی محتوای کتاب فارسی دوره‌های ابتدایی»، مجله مطالعات ملی. ش 36 صص 46-27.
    • نجار نهاوندی، مریم و مژده قربانعلی زاده (1393). «تحلیلی بر هویت ملی در کتب درسی (مطالعه موردی مطالعات اجتماعی)»، مجله پژوهش‌های تربیتی. ش 29، صص 101-79.
    • نظرزاده، شقایق و علی افخمی (1393). «زنان در دو دولت: تحلیلی گفتمانی از جایگاه زنان در دولت‌های دهه 80 شمسی»، فصلنامه زبان پژوهی. سال ششم، ش 13، صص 192-165. dio: 22051/jlr.2015.1107
    • نوشادی، محمودرضا، بابک شمشیری، و حبیب احمدی (1390). «نقش و کارکرد کتاب‌های تعلیمات اجتماعی پنجم دبستان و سوم راهنمایی در شکل‌گیری هویت ملی»، پژوهش‌های برنامه درسی. دوره اول، ش 1، صص 167-139. doi: 22099/jcr.2012.246
    • یاوری، نوشین (1373). «اقوام و قومیت در کتاب‌های درسی»، فصلنامه گفت‌وگو. ش 3، صص 119-97.

     

    1. (2014). A Discourse Semiotic Approach to a Separation. Sociological Review, 21(2), 43-72. (In Persian)
    2. (2005). Power, Discourse and Language: The Mechanisms of Power Flow in the Islamic Republic of Iran. Tehran: Nashre Ney. (In Persian)
    3. Alavi moghaddam, B., Davarpanah,z. (2015). Content Analysis of National Identity Components in French Education Textbooks at Guidance School, High School and Pre-University Levels. Quarterly Journal of Educational Innovations, 13(4). 117-140. (In Persian)
    4. Allen, G. (2001). Intertextuality. Payam Yazdanjoo. Tehran: Markaz Publication.
    5. Bagheri, Kh. (2007). Take Another Look at Islamic Education. Tehran: Madreseh Publication. (In Persian)
    6. Barthes, R.(2012). L obvie ET Lobtus. Raz Golestanifard.Tehran: Markaz Publication. (In Persian)
    7. Bashirieh, H. (2003). Political Sociology. Tehran: Nashreney.
    8. P. (2018). Sur l’Etat: Course au College de France. Soroush Qaraie. Tehran: Mola Publication. (In Persian)
    9. Ghasemi, H. (2008). National Solidarity in Persian Textbooks of Elementary School. National Studies Quarterly. Pp. 133-160. (In Persian)
    10. E.,Amiri, R.& Mohammadzaheri, H.(2016). Comparative Studying the Textbook of Social Studies of 7th Grade of Junior Secondary School and the Textbooks of Social Education. Qualitative Research in Curriculum, 1(2), 145-165. (In Persian)
    11. Hosseinizade, M.A. (2008).Political Islam in Iran. Qom: Mofid University Publication. (In Persian)
    12. Jafarzadepour, F. (2010). Textbooks and National Identity. National Studies Quarterly, 11(42), 31-54. (In Persian)
    13. Jorgensen, M. and Philips, L. (2002). Discourse Analysis as Theory and Method, London: Sage Publication.
    14. Kachouian, H. (2005). Evolutions of Iranian Identity Discourses: Iranian in Conflict With Modernity and After Modernity, Thehran: Nashre Ney. (In Persian)
    15. Kohnepoushi, M and Kohnepoushi, H. (2009). Analyzing the Concept of Identity in Sociolog Books 1&2 in High School. National Studies Quarterly.No.13, pp. 125-140. (In Persian)
    16. Laclau , E. and C. Mouffe (1985). Hegemony and Socialist Strategy: Towards a Radical Democratic Politics, London: Verso.
    17. Mansouri, A. and Fereidouni, A. (2009). Manifestation of National Identity in Persian Textbooks of Elementary School. National Studies Quarterly.No.36, pp. 27-46. (In Persian)
    18. Marsh, D., Stoker, G. (2008). Theory and Method in Political Science. AmirMohammad Haji Usefi. Tehran: Strategic Studies Research Institution. (In Persian)
    19. Marvar, M. (2004). Iranian Identity in the Mind of Reza Davari Ardakani. National Studies Quarterly. No.4. (In Persian)
    20. Najjar Nahavandi. M. & Ghorbanalizade. M. (2014).Analysis of National Identity in Textbooks. Educational Psychology, 29, 79-101. (In Persian)
    21. Nazarzadeh, Sh. & Afkhami, A. (2014).Women in Two Governments: Discourse Analysis of Women States in the Governments of 1380s. Journal of Language Research, (13), 165-192. (In Persian)
    22. M.R., Shamshiri.B. & Ahmadi. H. (2011). The Role and Function of the Fifth Grade Elementary and Third Grade Guidance School Social Studies Textbooks in National Identity Formation. Curriculum Research,Vol.1, Issue1, pp.139-167. (In Persian)
    23. Oppenheimer, L., and Barrett, M. (2011). “National Identity and in-group/out-group Attitudes in Children: the Role of Sociohistorical Settings. An Introduction to the Special Issue. European Journal of Developmental Psychology, 8 (1),1-4.
    24. Sadeghi, A.A., Moradkhani, H.(2015). Discourse Framework of Identity in Primary School Persian Textbooks. Quarterly Sociological Cultural Studies. 5(4).65-95. (In Persian)
    25. Saghebfar, M. (2000). Ferdowsi’s Shahnameh And Philosophy of Iran’s History,Tehran:Nashr-e
    26. Shahsani, Sh., Mazidi.M., Yarmohammadi L. A.(2009). (In Persian) Detecting and Explaining Socialization Features in the Elementary Farsi Textbooks in Iran within the Framework of Critical Discourse Analysis (CDA). Quarterly Studies in Learning and Instruction.1 (1), 103-140. (In Persian)
    27. Shayegan, D. (2003).Scattered Ontologies. Quarterly Goftogu, 37, 21-33. [In Persian]
    28. Shnirelman, V. (2011). From Social Classes to Ethnicities: Ethnocentric Views in History Textbooks in Post-Soviet Russia. Journal of Eurasian Studies, 2(2): 125-133. doi: 10.1016/j.euras.2011.03.003
    29. Soltani, A.A. (2004). Discourse Analysis as Theory and Method. Quarterly Political Science, 7(28), 153-180. (In Persian)
    30. Tajik, M. (2000). Iranian Intellectual and the Riddle of National Identity. National Studies Quarterly, 2(5), 159-176. (In Persian)
    31. Yavari, N. (1994). Relatives and Ethnicities. Gotogu Quarterly, 3, pp. 97-119. (In Persian)
مطالعات فرهنگی و ارتباطات
دوره 19، شماره 70
خرداد 1402
صفحه 41-61
فایل ها
هم رسانی
ارجاع به این مقاله
آمار