نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسنده
استادیار گروه مطالعات فرهنگی، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه علامه طباطبایی
چکیده
هدف این پژوهش بررسی فرهنگ به عنوان عاملی توأمان توانمندساز و محدودکننده در دسترسی همگانی به اطلاعات در ایران است؛ موضوعی که توجه جامعه جهانی به آن، بیانگر نگرانی در خصوص مشارکت شهروندان و پاسخگویی دولت ها در عرصه‌های سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و غیره است. دسترسی آزاد به اطلاعات در بسیاری از کشورها به عنوان یک حق سیاسی و مدنی درک شده است و یکی از پیامدهای بلافصل آن شکل‌گیری دموکراسی مشارکتی و مشورتی است، چراکه دسترسی آزاد به اطلاعات، امکان مداخله شهروندان در رویه‌های عمومی را فراهم می‌کند و این امر لزوم پاسخگو بودن دولت را ایجاب می‌کند. علاوه بر این، توانمند شدن شهروندان و بخصوص گروه‌های حاشیه‌نشین یا به تعبیر دیگر گروه‌های خاموش مانند فقرا، بیسوادان و حتی در برخی موارد زنان که به دلیل وجود نابرابری ناشی از روابط قدرت در بین گروه‌های اجتماعی، از دسترسی های نابرابری برخودار هستند، یکی دیگر از دلایلی است که لزوم دسترسی آزاد به اطلاعات را برجسته می‌کند. تجربۀ کشورهای مختلف نشان می‌دهد که با دسترسی آزاد به اطلاعات، بستری در جهت ارتقای سطح سلامت، آموزش، بهداشت، درآمد و حتی حفاظت و صیانت از حقوق انسانی برای گروه‌های ذکر شده فراهم شده است. در این پژوهش علاوه بر مرور ادبیات نظری و پژوهشهای انجام شده در این حوزه، با پرداختن به لزوم حق دسترسی همگانی به اطلاعات، چشم اندازی از وضعیت موجود در ایران ارائه داده‌ایم. از این رو، پرسش ما در این مقاله این است که کدام عوامل و موانع فرهنگی در دسترسی شهروندان به اطلاعات اثرگذار هستند؟
کلیدواژه‌ها
اسمیت، فیلیپ دانیل (1387) «درآمدی بر نظریۀ فرهنگی»، ترجمۀ حسن پویان، تهران: دفتر پژوهشهای فرهنگی و مرکز بینالمللی گفتگوی تمدنها.
اکبری آلاشتی، طاهره (1388) «قانون انتشار و دسترسی آزاد به اطلاعات»، تازه‌های اقتصاد، دورۀ 7، شمارۀ 126، صص: 8-10.
بارکر، کریس (1396) «مطالعات فرهنگی؛ نظریه و عملکرد» (ویراست چهارم)، ترجمه مهدی فرجی و نفیسه حمیدی، چاپ چهارم، تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
برهانی، حوری‌‌سادات و شیده لالمی (۱۳۸۸) «زنان جامعه اطلاعاتی و شکاف جنسیتی»، فرهنگ، ویژه مطالعات زنان، تابستان، شماره ۷۰، صص 96-69.
حاج اسماعیلی، فهیمه و حسین کاظمی (۱۳۹۷) «مقایسه سطوح چهارگانه شکاف دیجیتالی بر حسب متغیرهای جمعیتی (مورد مطالعه: شهر رفسنجان) »، مسائل اجتماعی ایران، پاییز و زمستان، سال نهم، شماره ۲، صص 48-27.
خانی، فضیله، مطیعی لنگرودی، سیدحسن و لیلا صیاد بیدهندی (1391) «ارائۀ الگوی توانمندسازی زنان روستایی استفاده‌کننده از ICT (بررسی موردی: بخش مرکزی لایجان) »، توسعۀ روستایی، دورۀ چهارم، شمارۀ 1، صص: 108-85.
خسروجردی، محمود (۱۳۸۴) «مفهوم‌سازی دسترسی به اطلاعات و ارائه مدل ترکیبی: پاره‌ای از تبعات فنّاوری بر دسترسی»، مجله کتابداری، پاییز و زمستان، سال سی و نهم، شماره ۴۴، صص 166-135.
دیورینگ، سایمون (ویراستار) (1382) «مطالعات فرهنگی»، ترجمۀ شهریار وقفی پور و نیما ملک محمدی، تهران: نشر تلخون.
رحیمی، مهرک و محبوبه حسینی (1392) «رابطۀ راهبردهای جست و جوی اطلاعات در اینترنت با مهارت خواندن زبان انگلیسی»، فنّاور ی اطلاعات و ارتباطات در علوم تربیتی، سال سوم، شمارۀ چهارم، صص: 21-5.
زندیه، حسن و حسن سالارسروی (۱۳۹۲) «شفافیت اسنادی و حق دسترسی آزاد به اطلاعات»، گنجینه اسناد، بهار، سال بیست و سوم، صص 134-116.
سالارکیا، غلامرضا (۱۳۹۱) «تحول مفهوم پنهان کاری: از ویژگی هستی شناختی تا ابزاری برای فعالیت اطلاعاتی»، مطالعات راهبردی، تابستان، سال پانزدهم، شماره ۲، صص 90-68.
سایت مرکز آمار ایران به آدرس www. amar. org. ir
قانون انتشار و دسترسی آزاد به اطلاعات (1388)، مندرج در سایت مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی به آدرس www. rc. majlis. ir.
کاظم‌پوریان، سعید و سمانه عبدلی (۱۳۹۵) «سواد دیجیتال: راهکاری برای پوشش شکاف دیجیتال و پرورش شهروند دیجیتال»، سیاست نامه علم و فنّاوری، زمستان، دوره ۶، شماره ۴، صص 64-53.
کوش، دنی (1381) «مفهوم فرهنگ در علوم اجتماعی»، ترجمۀ فریدون وحیدا، تهران: انتشارات سروش.
مرادحاصل، نیلوفر و امیرحسین مزینی (1392) «بررسی اثر نسبی فنّاور ی اطلاعات و ارتباطات بر نابرابری جنسیتی (مطالعۀ بین‌کشوری بازار کار) »، مطالعات زنان، سال 11، شمارۀ 2، صص: 28-7.
مک گوئیگان، جیم (1397) «تحلیل فرهنگی»، ترجمۀ سجاد علیزاده، تهران: پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات.
مولاینیتن، سندهیل و الدار شفیر (1398) «فقر احمق می‌کند»، ترجمۀ سید امیرحسین میرابوطالبی، تهران: انتشارات ترجمان.
میلنر، آندرو و جف براویت (1385) «درآمدی بر نظریۀ فرهنگی معاصر»، ترجمۀ جمال محمدی، تهران: انتشارات ققنوس.
هوشیدری فراهانی، فاطمه؛ حسن زاده، محمد و فاطمه زندیان (۱۳۹۷) «تبیین بسترهای پیاده‌سازی قانون انتشار و دسترسی آزاد به اطلاعات در ایران»، راهبرد اجتماعی فرهنگی، بهار، شماره بیست و ششم، صص 65-39.
Alsop, Ruth, Mette Bertelsen and Jeremy Holland(2006) “Empowerment in Practice From Analysis to Implementation”, The WorldBank.
Baroi, Harold Sougato, Panday, Pranab Kumar (2015) “Does Access to Information Facilitate Empowerment of Citizens? Answer Lies Within A Recent Example of Bangladesh”, SJPG, VOL. 37, NO. 2, PP: 1-18.
Berliner, Daniel, Ingrams, Alex. , Piotrowski, Suzanne. J (2018) “The Future of FOIA in an Open Government Agenda for Freedom of Information Policy and Implementation”, Villanova Law Review, Vol. 63, pp: 867-894.
Bovens, M (2002) “Information Rights: Citizenship in the Information Society”, The Journal of Political Philosophy, 10 (3) ,pp: 317−341.
Fink, Katherine (2018) “Opening the government’s Black Boxes: Freedom of Information and Algorithmic Accountability”, Information, Communication & Society, 21 (10) , pp: 1453-1471.
Grazzi, Matteo, Vergara, Sebastian (2012) “ICT in Developing Countries: Are Language Barriers Relevant? Evidence from Paraguay”, Information Economics and Policy, Elsevier, VOL. 24, PP: 161-171.
Heumader, Peter, Koutny, Reinhard, Pühretmair, Franz, Mahr, Kerstin Matausch & Miesenberger, Klaus (2020) “Personal access to documents using diferent literacy levels”, Universal Access in the Information Society, VOL. 19, PP:527–539.
Islam, Roumeen (2006) “DOES MORE TRANSPARENCY GO ALONG WITH BETTER GOVERNANCE?”, Economics and Politics, Wiley Blackwell, vol. 18(2), PP: 121-167.
Jain, Vivekanand, Saraf, Sanjiv (2013). Empowering the poor with right to information and library services, Library Review, Vol. 62, No. 1/2, PP: 47-52.
Kabeer, Nayla (1999) “Resources, Agency, Achievements: Reflections on the Measurement of Women's Empowerment”, Development and Change, Vol. 30, pp: 435-464.
McCloud, Rachel, Okechukwu, Cassandra A, Sorensen, Glorian, Viswanath, K (2016) “Beyond Access: Barriers to Internet Health Information Seeking among the Urban poor”, Journal of the American Medical information associationVOL. 0, PP: 1-7.
Mitee, Leesi (2017) “The Right of Public Access to Legal Information: A Personal for its Universal Recognition as a Human Right”. German Loaw Journal, 18 (6) , pp:1429-1496.
Narayan, Deepa (2002 (. “Empowerment and Poverty Reduction: A Sourcebook”, available at https://openknowledge. worldbank. org/handle/10986/15239 License: CC BY 3. 0 IGO. ”
Neter, Efrat and Brainin, Esther (2012) “eHealth Literacy: Extending the Digital Divide to the realm of Health Information”. Journal of medical Internet research, VOL. 14 (1) , PP: 1-10.
Neuman, Laura (2016) “The Right of Access to Information: Exploring Gender Inequities”, Institute of Development Studies (IDS) , Brighton; IDS Bulletin, Vol. 47, No. 1, available at https://bulletin. ids. ac. uk/index. php/idsbo/article/view/38/html.
Ono, Hiroshi (2005) “Digital inequality in east Asia: Evidence from Japan, South Koria and Singapor”, Working Paper 219, pp: 1-35, availale at http://www. hhs. se/eijs.
Polat, Rabia Karakay (2012) “Digital exclusion in Turkey: A policy perspective”, Government Information Quarterly, Vol. 29, pp: 589-596.
Relly, Jeannine, E. , Guillier, Davis (2010) “A Comparison of Political, Cultural, and Economic Indicators of access to Information in Arab and non-Arab States”, Government Information Quarterly, VOL. 27, pp: 360-370.
Relly, Jeannine, E. , Sabharwal, Meghna (2009) “Perceptions of transparency of government policymaking: A cross-national study”, Government Information Quarterly, Vol. 26, PP: 148-157.
RELYEA, HAROLD C (1980) “FREEDOM OF INFORMATION, PRIVACY, AND OFFICIAL SECRECY: THE EVOLUTION OF FEDERAL GOVERNMENT INFORMATION POLICY CONCEPTS”, Sociailndicators Research, VOL. 7, PP: 137-156.
Suresh, LAL.B (2011) “Impact of Information and Communication Technologies on Women Empowerment in India”, Journal of Systemics, Cybernetics and Informatics, Vol. 9, No. 4, PP: 17-23.
Treinen, Sophie, Van der Elstraeten, Alice (2018) “Gender and ICTs: Mainstreaming gender in the use of information and communication technologies (ICTs) for agriculture and rural development”, FAO, Rome, Italy.
UNDP (2003) , “Access to Information: Practice Note“, Available at www. undp. org.
UNESCO (2011) , “FREEDOM OF INFORMATION: The Right To Know, Available at www. unesco. org.
Van Deursen, Alexander J. A. M. and Van Dijk, Jan A. G. M (2015) “Toward a Multifaceted Model of Internet Access for Understanding Digital Divides: An Empirical Investigation”, The Information Society, VOL. 31 (5) , PP: 379-391.
Williams, Raymond (1976) , “Keywords: A Vocabulary of Culture and Society”, Oxford University Press, NY.
)