مطالعات فرهنگی و ارتباطات

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری تاریخ و تمدن ملل اسلامی واحد مشهد دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران

2 دانشیارگروه تاریخ و تمدن ملل اسلامی، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران

چکیده

اخوان المسلمین مهمترین سازمان اسلام‌گرای سده بیستم میلادی است که سیری متحول از بنیادگرایی میانه‌رو حسن البنا تا بنیاد‌گرایی رادیکال سیدقطب، سپس حرکت تدریجی به سوی اسلام گرایی مبتنی بر ارزش‌های جامعه مدنی را مورد تجربه قرار داده است. هدف پژوهش حاضر تبیین تأثیر کنشگری سیاسی-اجتماعی بر تطور رویکرد عملی اخوان المسلمین مصر از آغاز تأسیس در سال 1928م. تا زمان انقلاب مصر در سال 2011م. است.
امدادگری و کمک‌رسانی ، زمینه تفاهم مردمی و تعامل اجتماعی اخوانی‌ها را مهیا نمود. ارتباطات چند سویه اخوان با حکومت خودکامه خدیوی مصر، جمهوری توتالیتر پس از کودتا، ناسیونالیست‌های پان عربیسم، نیروهای کمونیستی و احزاب اسلام‌گرا، سازمان را به نوعی روا داری اجتماعی و سیاسی، متمایل گرداند. سرکوب‌های بی‌محابا و مجازات‌های غیرقانونی اخوان توسط رژیم‌های پیش و پس از کودتای افسران، اعتقاد اخوان به قانون‌گرایی را افزایش داده و آنان را به تدوین قانونی مبتنی بر دفاع از حقوق تمامی گروه‌ها و شهروندان با داشتن هر گرایشی، رهنمون ساخت. سرانجام واقع‌گرایی اجتماعی سازمان، منجر به تحولی مهم در دیدگاه اخوان نسبت به حکومت مطلوب خود گردید. اخوان المسلمین چند روز قبل از پیروزی انقلاب مصردر سال 2011م. خواستار برپایی حکومتی مدنی با مرجعیت اسلام شد.این نتیجه حاصل کنشگری متقابل اخوان با جامعه متکثر مصر بود.
مقاله تاریخی حاضر به‌روش تحقیق توصیفی- اکتشافی و از طریق جمع‌آوری مطالب به شیوه اسنادی انجام پذیرفته است.

کلیدواژه‌ها

  • احمدی،حمید.(1390). سیر تحول جنبش های اسلامی. تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق(ع).
  • اسپوزیتو،جان؛وال،جان. (1389). جنبش های اسلامی معاصر(اسلام و دموکراسی). ترجمه: شجاع احمدوند. تهران: نشر نی.
  • افروغ، عماد. (1380). ارزش های اساسی شکل گیری جامعه مدنی. جامعه وفرهنگ(مجموعه مقالات).تدوین: سهراب حمیدی...[و دیگران]. جلد سوم، تهران: آرون.
  • البنا،حسن. (1366). خاطرات حسن البنا. ترجمه: ایرج کرمانی. تهران: دفتر نشرفرهنگ اسلامی.
  • (1388). پیام بیداری. مجموعه رسایل امام حسن البنا،ترجمه: مصطفی اربابی. تهران: نشر احسان
  • (1379). سخنی با جوانان ودانشجویان مسلمان.ترجمه زاهد ویسی.تهران: نشر احسان.
  • الحسینی، اسحاق موسی.(1375). اخوان المسلمین بزرگترین جنبش اسلامی معاصر. هادی خسروشاهی. تهران: مؤسسه اطلاعات.
  • الخالدی، صلاح عبدالفتاح.( 1380). سید قطب از ولادت تا شهادت. ترجمه: جلیل بهرامی نیا. تهران: نشر احسان.
  • الهضیبی،حسن. (1433ق). دعاه لا قضاه. القاهره: دارالتوزیع والنشر.
  • الهضیبی،مامون. (1379). سیستم سیاسی در اسلام. ترجمه: محمد ملا زاده. تهران: نشر احسان.
  • پیر نظر،مریم.(1379). جامعه مدنی چیست؟ تهران: نشر فرزان.
  • خانیکی،هادی. (1381). قدرت،جامعه مدنی و مطبوعات. تهران: طرح نو.
  • خدوری،مجید. ( 1359). تجدید حیات سیاسی اسلام از سید جمال تا اخوان المسلمین. ترجمه: حمید احمدی. تهران: الهام.
  • دکمیجان،هرایر. ( 1366). جنبش های اسلامی معاصر درجهان عرب. ترجمه: حمید احمدی تهران: انتشارات کیهان.
  • رسو،ژان ژاک. (1341). قرار داد اجتماعی. ترجمه: غلامحسین زیرک زاده. تهران: شرکت سهامی چهر.
  • غرایاق زندی،داود. (1376).سیر تطور مفهوم جامعه مدنی.(مجموعه مقالات: تحقق جامعه مدنی درانقلاب اسلامی ایران). تهران: سازمان مدارک فرهنگی انقلاب اسلامی وزارت فرهنگ وارشاد اسلامی.
  • فرهی،عبداله(1395). جنبش اخوان المسلمین. تهران:کانون اندیشه.
  • قرضاوی،یوسف.(1381). اخوان المسلمین: هفتاد سال دعوت وتربیت وجهاد. ترجمه: عبدالعزیزسلیمی. تهران: نشر احسان.
  • قطب، سید. (1345). آینده درقلمرو اسلام. ترجمه: سید علی خامنه ای. مشهد: انتشارات سپیده.
  •  (1391). اسلام وصلح جهانی. ترجمه: زین العابدین قربانی و سیدهادی خسروشاهی. تهران:دفتر نشرفرهنگ اسلامی.
  •     (1334). در سایه قرآن. ترجمه: احمد آرام. جلد چهارم. تهران:بنگاه مطبوعاتی علی اکبرعلمی.
  •   (بی تا). چراغی بر فراز راه. ترجمه: حسن اکبری مرزناک. قم: سازمان نشر حر.
  • (1350). ما چه می گوییم. ترجمه: سید هادی خسرو شاهی. قم: انتشارات دین دانش.
  • (1360). مقابله اسلام وسرمایه داری وتفسیر آیات ربا. ترجمه: سید مهدی رادمنش. بنیاد علوم اسلامی.
  • کدیور،جمیله. (1373). مصر از زاویه ای دیگر. تهران: انتشارات اطلاعات.
  • گرامشی،آنتونیو. (1383). دولت وجامعه مدنی. ترجمه: عباس میلانی. تهران: نشر اختران.
  • لیا، برونیار. (1388). جمعیت اخوان المسلمین مصر. ترجمه عبدالله فرهی. تهران: پژوهشکده تاریخ اسلام.
  • مولانا،حمید. (1382). جامعه مدنی. تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
  • نافع،بشیر موسی. (1391). اسلام گرایان. ترجمه: سید قاسم ذاکری، تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی وزارت امور خارجه.
  • یوسفی اشکوری،حسن. (1375). اخوان المسلمین. دایره المعارف بزرگ اسلامی، زیر نظرسیدکاظم موسوی بجنوردی،جلد 7 ، تهران: مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی.

ب - مقالات

  • احمدی، حمید. (1377). «برنامه مشترک احزاب سیاسی برای گسترش دمکراسی و جامعه مدنی مصر»، مطالعات خاورمیانه. تابستان وپاییز،5، 14 و 15، صص245-235
  • برزگر،ابراهیم. (1386). «چهارچوبی مفهومی برای فهم تحولات سیاسی مصر»، پژوهش حقوق عمومی. بهار و تابستان،9، 22، صص254-203.
  • حاتمی،عباس...[ودیگران]. (1393). «بررسی تطبیق تأثیر نوع جامعه مدنی بر نوع گذار در انقلاب های تونس، مصر و لیبی»،فصلنامه علمی -پژوهشی مطالعات انقلاب اسلامی. پاییز،11، 38، صص140-123.
  • حسینی فائق،سید محمد مهدی.(1386). «سیری در اندیشه سیاسی سید قطب». ره آورد سیاسی. پاییز،16، 156-137.
  • دلیرپور،پرویز. (1390). «دورنمای اسلام سیاسی در مصر»، اطلاعات سیاسی- اقتصادی. پاییز،15، 285 ، صص175-162.
  • رجایی، فرهنگ. (1373). «درآمدی بر اندیشه سیاسی معاصر عرب»، مطالعات خاور میانه. پاییز ،1، 2، صص306-279.
  • شیروانی، میثم. (1390). «انقلاب های عربی و مسئله انتخاب میان دو الگوی حکومت دینی یا سکولار: بازیابی اراده دینی»، زمانه. بهمن و اسفند ،10، 21 و 22، صص19-16.
  • صادقی اول، هادی؛ چیت سازیان، محمدرضا. ( 1392). «رویکرداخوان المسلمین درقبال فرآیند دموکراسی درمصر»، پژوهشنامه ایرانی سیاست بین الملل. بهار و تابستان،1، 2، صص 69-47.
  • مرندی،الهه ؛ اصلانی،فیروز. (1393). «بررسی تحولات اندیشه دولت اسلامی نزد اخوان از آغاز تا پس از انقلاب 2011مصر»، نظریه های اجتماعی متفکران مسلمان. بهار و تابستان ،4، 1، صص 134-126 .
  • مصلی،احمد (1376). «گفتمان های بنیادگرایی جدید در مورد جامعه مدنی، کثرت گرایی و مردم سالاری،»1. ترجمه محمد تقی دلفروز، راهبرد،بهار3، 13، 174-155.
  • منتظمی،علی. (1375). «سید قطب نویسنده معاصر مصر». دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران،3و4، 139 ، صص 141-119.
  • علمداری، کاظم. (1395). «جامعه مدنی: گفتارها، زمینه­ها و تجربه­ها» ، توانا. مشاهده شده در: 3/1/1398 http://www.tavaana.org