مطالعات فرهنگی و ارتباطات

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری علوم سیاسی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات

2 استادیار گروه علوم سیاسی، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه تهران

3 دانشیار گروه علوم سیاسی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات

چکیده

پدیده مهاجرت و به‌طور ویژه مسئله‌ «ایرانیان مهاجر» مساله­ای غامض است که برخلاف اهمیت آن هم در ادبیات دانشگاهی و هم در ساحت سیاست­گذاری به اندازه کافی و به طور جدی به آن پرداخته نشده است.. این مقاله با رویکردی تحلیلی- انتقادی و مبتنی بر داده‌های اکتشافی تصویری آسیب­شناسانه از مواجهه دولت‌های پس از انقلاب با پدیده مهاجرت ایرانیان به دست می‌دهد. به بیان دقیق­تر، هدف پژوهش حاضر بررسی و شناخت آسیب‌های سیاست­گذاری جمهوری اسلامی ایران در قبال ایرانیانی است که از کشور مهاجرت کرده­اند . به لحاظ روشی ، داده­های مورد نیاز با پیمایش نظرات از 28 نفر از خبرگان و متخصصین امر سیاست‌گذاری، مهاجرت و امور ایرانیان مقیم خارج از کشور و با ابزار پرشسنامه جمع­آوری شده است. اطلاعات به دست آمده نیز با استفاده از نرم‌افزار SPSS با روش آمار توصیفی و استنباطی (آزمون‌های ضریب توافقی کندال، تی یک نمونه‌ای و آنالیز رتبه‌ای فریدمن) تجزیه و تحلیل شد.
طبق یافته­های پژوهش، در فرآیند سیاست­گذاری در خصوص مهاجرت ایرانیان شانزده آسیب شناسایی شد که  اصلی‌ترین آن­ها، پراکندگی سازمانی و فقدان یک نهاد مرجع با قابلیت اتخاذ تصمیم نهایی است. آسیب­های دیگری مانند نگاه امنیتی به ایرانیان مهاجر، موازی‌کاری، فقدان ضمانت اجرایی قانونی برای بازگشت ایرانیان مهاجر، فقدان بانک آماری و خلأ تقنینی در این حوزه و ...،  نیز استخراج شد. به طور کلی در نتیجه این مقاله می­توان گفت، مجموعه‌ای از اقدامات حکومت جمهوری اسلامی به عنوان عامل رانشگر و ترغیب افراد به مهاجرت عمل کرده است.

کلیدواژه‌ها

  •  

    اخوان کاظمی، بهرام (1383) «نگاهی به پدیده مهاجرت متخصصان و نخبگان علمی»، نشریه اطلاعات سیاسی ـ اقتصادی، (پیاپی 208) شماره 4 ـ 3، صفحات 97 ـ 84.

    آذربایجانی، کریم، طیبی، کمیل و نفیسه هنری (1388) «عوامل مؤثر بر مهاجرت نیروی کار ایران»، فصلنامه پژوهش‌های اقتصادی ایران، سال سیزدهم، شماره 40، صفحات 75 ـ 59.

    اسماعیلی، مهدی (1385)، «پیرامون مهاجرت نخبگان»، راهبرد یاس، شماره 5، صفحات 182-137

    تائب، سعید (1387)، «مهاجرت نخبگان؛ شکست روند توسعه»، فصلنامه سیاست خارجی، سال بیست و دو، شماره 1، صص 17-37

    حاجی یوسفی؛ امیرمحمد و بهمرد سمیه (1385) «چرایی مهاجرت نخبگان از ایران پس از پایان جنگ تحمیلی پژوهش‌نامه علوم سیاسی»، شماره 4 سال اول، صص 67-27.

    حافظ نیا، محمدرضا (1392) «مقدمه‌ای بر روش تحقیق در علوم انسانی»، چاپ نوزدهم، تهران: نشر سمت.

    حسن‌دانایی فرد، مهدی الوانی، عادل آذر (1390) روش‌شناسی پژوهش کمی در مدیریت: رویکردی جامع.

    حیدری، حسن، داوودی، نرمین و طالبی، فرزانه (1395) «آثار کلان اقتصادی و بخشی مهاجرت نیروی کار متخصص و غیرمتخصص در کشور ایران»، فصلنامه پژوهش و برنامه‌ریزی در آموزش عالی، دوره 22، شماره 4، صص 35 ـ 42.

    خاکی، غلامرضا (1395) «روش تحقیق (با رویکرد پایان‌نامه نویسی)»، چاپ پنجم، تهران: انتشارات فوژان.

    دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی (1397) مصوبات شورای عالی انقلاب فرهنگی؛ از 27 آذر 1363 تا 29 اسفند 1396، تهران: دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی.

    ذاکرصالحی، غلامرضا، (1385) راهکارهای توسعه منابع انسانی نخبه و پیشگیری از مهاجرت نخبگان، مؤسسه پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش‌عالی.

    رستمی، هانی (1390) «آثار مهاجرت نیروی کار متخصص بر بازار کار، ماهنامه اجتماعی، اقتصادی، علمی و فرهنگی کار و جامعه»، شماره 190؛ اسفندماه 1394.

    رصدخانه مهاجرت ایران، سالنامه مهاجرتی ایران (۱۳۹۹-۱۴۰۰)

    زرقانی، هادی، موسوی، زهرا (1392) «مهاجرت‌های بین‌المللی و امنیت ملی»، فصلنامه مطالعات راهبردی، سال شانزدهم، شماره اول، شماره مسلسل 59، صفحات 26 ـ 7.

    سپهوند، احسان، نیرومند، روح الله، زارع مهرجردی، محمدرضا (1393) «تعیین عوامل مؤثر بر نرخ ارز در ایران، فصلنامه تحقیقات توسعه اقتصادی»، ش 16، زمستان، صص 23 ـ 42.

    شاه آبادی، ابوالفضل، کریم کشته، محمدحسین  و محمودی عبدالله (1385) «بررسی عوامل مؤثر بر فرار مغزها (مطالعه موردی ایران)»، منبع: پژوهشنامه بازرگانی، شماره 39، صص 39 ـ 81.

    صالحی عمران، ابراهیم (۱۳۸۵)، بررسی نگرش اعضای هیات علمی نسبت به علل مهاجرت نخبگان به خارج از کشور، نامه علوم اجتماعی (دوره  جدید)، شماره پیاپی 28، صص 56 – 80.

    صدرا، علی (1390) «بررسی سرمایۀ اجتماعی و نقش آن در گرایش به مهاجرت خارج از کشور»، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه گیلان، دانشکده علوم انسانی.

    طایفی، علی (1380) «علل خروج نیروهای متخصص از کشور و راهکارهای کاهش آن»، تهران، موسسه پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش عالی، وزارت علوم تحقیقات و فناوری.

    عربیان، نسرین، 1389، «بررسی عوامل مهاجرت نخبگان در ایران، مجله فرهنگ پژوهش»، شماره 7، صص 161-174

    فرهنگی، علی اکبر؛ صفرزاده، حسین (1393) «روش‌های تحقیق در علوم انسانی با نگرش بر پایان‌نامه نویسی»، چاپ پانزدهم، تهران، انتشارات برایند پویش.

    گرجی، محمد باقر (1392) روش تحقیق (ویژه مدیریت و حسابداری) چاپ دوم، تهران: انتشارات ارگ.

    محمدی الموتی، مسعود (1383) «جهانی‌شدن و مهاجرت نخبگان، فصلنامه علمی پژوهشی رفاه اجتماعی»، سال چهارم، شماره 15، صص 209 ـ 232.

    مسگری، سعید، روزنامه جهان صنعت، 18 آبان ۱۳۸۹

    مؤمنی، منصور؛ فعال قیومی، علی (1389) «تحلیل‌های آماری با استفاده از SPSS»، چاپ سوم، تهران: کتاب نو

    میرزایی، خلیل (1392) پژوهش، پژوهش‌گری و پژوهش‌نامه‌نویسی. تهران: انتشارات جامعه‌شناسان.

    نگاهی به تجربه چند کشور در تعامل با نخبگان غیرمقیم، 1393، بنیاد ملی نخبگان.

                          

    • Azadi, Pooya and Mirramezani, Matin and Mesgaran, Mohsen, 2020, “Migration and Brain Drain from Iran”, Stanford Iran 2040 Project.
    • Chitu Okoli, Suzanne D.Pawlowski (2004), The Delphi method as a research tool: an example, design considerations and applications, Information & Management, Volume 42, Issue 1, December 2004, Pages 15-29
    • European Asylum Support Office, Latest Asylum Trends, May 2020, https://www. easo. europa. eu/latest ـ asylum ـ trends.
    • Faghihi Rohollah, Goksedef Ece, “Off to Turkey: Iranians flee one troubled economy for another”, Middle East Eye, 14 September 2018, middleeasteye. net/news/turkey ـ iranians ـ flee ـ one ـ troubled ـ economy ـ another.
    • Financial Tribunes, November 09, 2016, Brain Drain Continues in Iran, https://financialtribune. com/articles/people/53254/brain ـ drain ـ continues.
    • Haas, H. , Czaika, M. , Flahaux, M. , Mahendra, E. , Natter, K. , Vezzoli, S. , & Villares‐Varela, M (2019). International Migration: Trends, Determinants, and Policy Effects. Population and Development Review. doi:10. 1111/padr. 12291 (https://doi. org/10. 1111/padr. 12291).
    • http://documents. worldbank. org/curated/en/881411478027078856/pdf/WPS7875. pf.
    • Jacques M. Chevalier & Daniel J. Buckles (2008), SAS²: A Guide to Collaborative Inquiry and Social Engagement. Sage.
    • Johnson, Karin A. C (2020) "International Migration, Development, and Policy: Reconsidering Migration Transition Theory—A Way Forward," Hatfield Graduate Journal of Public Affairs: Vol. 4: Iss. 1, Article 5. 10. 15760/hgjpa. 2020. 4. 1. 5.
    • Karimi, Neda, 2013, “Why do brains drain? Brain drain in Iran’s political discourse”, Critical Approaches to Discourse Analysis across Disciplines, Vol. 6 (2), pp: 154 ـ 173.
    • Karimi, Neda, 2013, “Why do brains drain? Brain drain in Iran’s political discourse”, Critical Approaches to Discourse Analysis across Disciplines, Vol.6 (2), 154-173
    • Koven, Steven G. · Götzke, Frank,(2010) " AmericanImmigration Policy:Confronting the Nation’s Challenges"Springer New York Dordrecht Heidelberg London
    • Lee, Everett S, A theory of migration, Demography (1966) 3 (1): 47–57.
    • Massey, D. S. , Arango, J. , Hugo, G. , Kouaouci, A. , Pellegrino, A. , & Taylor, J. E (1993). Theories of international migration: A review and appraisal. Population and development review, 431 ـ
    • Mavris, L. , 2002, “Human Smugglers and Social Networks: Transit Migration Through the States of Former Ygoslavia”, Evaluation and Policy Analysis Unit, UNHCR.
    • Moghadas, A. A. & Amiri, A. M(2006), The proses of adjustment/acculturation of firstand second generation of migrant: The case of nomad Qashghaee Turks migrants inShiraz, Iran, European population conference Liverpool, UK, 21ST – 24Th . June2006.
    • Nicholas Van Hear, Oliver Bakewell & Katy Long (2017): Push ـ pull.
    • PAUL, A. M. , & YEOH, B. S. A (2020). Studying multinational migrations, speaking back to migration theory. Global Networks. doi:10. 1111/glob. 12282 (https://doi. org/10. 1111/glob. 12282).
    • Taylor, S. J., & Bogdan, R. (1998). Introduction to qualitative research methods: A guidebook and resource (3rd ed.). John Wiley & Sons Inc.
    • Torbat, Akbar E. , 2002, “The Brain Drain from Iran to the US”, Middle East Journal, Vol. 56, No. 2, pp. 272 ـ 295.
    • Wallis, Emma, Are Iranian asylum seekers being unfairly dealt with in Germany?, Info Migrants, 2019/3/13, https://www. infomigrants. net/en/post/15676/are ـ iranian ـ asylum ـ seekers ـ being ـ unfairly ـ dealt ـ with ـ in ـ germany.