مطالعات فرهنگی و ارتباطات

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه پژوهش هنر، دانشکده علوم نظری و مطالعات عالی هنر، دانشگاه هنر

2 عضو هیات علمی پژوهشکده مطالعات فرهنگی و ارتباطات در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی

چکیده

مساله چیستی سینمای دینی، پاسخ‌های متعددی همچون سینمای اشراقی، عرفانی، معناگرا و سینما حقیقت داشته و تلاش‌هایی برای مطالعه سینمای دینی همچون ژانر، گونه و سبک انجام شده است. اما در این مقاله به جای ارائه تعاریف ساختاری و پایدار از سینمای دینی، رویکردی استقرایی در پیش گرفته شده تا فضای مفهومی یا تلقی‌های اجتماعی و فرهنگی از سینمای دینی در متن فیلم‌ها ترسیم شود. لذا با مطالعه فیلم‌های راه یافته به جشنواره سینمای دینی رویش و بررسی تعداد 369 فیلم بر اساس روش‌شناسی تحلیل محتوا، به این پرسش پاسخ داده شده که ظهور و تجلی دین در آثار این جشنواره چگونه است؟ چه ابعاد و شاخص‌هایی از دین در آثار سینمایی این جشنواره نمود دارد؟ همچنین با مطالعه تطبیقی اولین دوره جشنواره (1384) با دهمین دوره جشنواره رویش (1395)، تحولات فرهنگی و اجتماعی در سینمای دینی مورد مطالعه گرفته و به این پرسش پرداخته شده که نمودهای دینی در فیلم‌ها چه تغییراتی داشته است؟
نتایج پژوهش نشان داد که مواجهه ستایشگرانه سینماگران با دین جای خود را به مواجهه‌ای پرسشگرانه و جستجوگرانه نسبت به دین داده است؛ همچنین بازنمایی مناسکی دین در سینما به طور چشم‌گیری کاهش داشته و نوعی سینمای دینیِ غیرمناسکی افزایش یافته است؛ همچنین مواجهه‌های سنتی و نوستالژیک در سینمای دینی که بر معصومیت ذاتی (کودکانه، ساده‌دلی روستایی، طبیعت‌گرایی ناب) یا بازسازی و حفظ سنت‌ها (آیین‌های سنتی، مشاغل سنتی، بناهای سنتی، هنرهای سنتی) تاکید دارد کاهش یافته و جای خود را به سینمای تروماتیک و بحرانی داده است.

کلیدواژه‌ها

بارت، رولان (1383) از اثر تا متن، ترجمه مراد فرهادپورف فصلنامه ارغنون، شماره 4، صفحه 57 تا 66.
سجودی، فرزان (1387) نشانه شناسی کاربردی، نشر علم.
نادری، احمد، ساسانی، مجید سلیمانی ، اسکندری، علی (1393) بازنمایی روحانیت در سینمای ایران: تحلیل گفتمانی فیلم طلا و مس، مطالعات و تحقیقات اجتماعی در ایران، دوره 3، شماره 3، صفحه 467 تا 512.
هاشمی، محمد ساجد، فرخی، میثم (1393) بازنمایی «نگرش مردم به روحانیت» در سینمای ایران (مورد مطالعه: سه فیلم زیر نور ماه، مارمولک و طلا و مس، فصلنامه رسانه و فرهنگ، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، سال پنجم شماره اول، صفحه 105 تا 126.
سلطانی، علی اصغر و بنت الهدی بنائی (1392) سینمای ایران و بازنمایی عناصر دینی: تحلیل گفتمان فیلم اخراجی­های 2، فصلنامه معرفت فرهنگی اجتماعی، سال چهارم، شماره دوم، پیاپی 14، صفحه 5 تا 30.
مرشدی زاد علی, کشاورز شکری عباس, زمانی صالح (1391) بازنمایی هویت دینی در سینمای پس از انقلاب اسلامی، فصلنامه مطالعات فرهنگ و ارتباطات، سال سیزدهم، شماره 18، صفحه 59 تا 81.
موحدی، محمد باقر، حسین حیدری (1390) بازنمایی دین در سینمای ایران: تحلیل کیفی فیلم سینمایی طلا و مس»، فصلنامه دین و رسانه، شماره 4، صفحه 69 تا 89.
راودراد، اعظم، مجید سلیمانی و رویا حکیمی (1391) تحلیل بازنمایی گفتمان‌های دینی در سینمای ایران: مطالعه موردی فیلم کتاب قانون، فصلنامه انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات،  دوره 1، شماره 1، صفحه 71 تا 88
بخشی، حامد (1384) گزارش طرح تحلیل محتوای نمودهای دینی در آثار سینمایی جشنواره رویش 1384، حوزه هنری خراسان رضوی.
بخشی، حامد و فاطمه سادات ایاذی (1394) بازنمایی دین در فیلم­نامه­های اولین جشنواره فیلم دینی رویش، فصلنامه فرهنگ و ارتباطات، سال شانزدهم، شماره 30، صفحه 89 تا 108.
رسولی، محمدرضا و غزال بی بک آبادی (1390) بررسی مولفه­های زندگی در فیلم­های سینمایی دهه 60، 70 و 80 سینمای ایران، فصلنامه انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات، دوره 7، شماره 25، از صفحه 97 تا 125.
رستگار، امیر و مهدی کاوه (1391) بازنمایی سبک زندگی در سینمای دهه هشتاد، فصلنامه جامعه­شناسی هنر و ادبیات، دوره 4، شماره 1، صفحه 143 تا 166
کرمی، الهام و باقر ساروخانی (1393) بررسی جامعه شناختی سبک زندگی در سینمای ایران پس از انقلاب: فیلم های اجتماعی پرفروش دهة 1380، فصلنامه جامعه پژوهشی فرهنگی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، سال 5، شماره 1، صفحه 59 تا 86.