مطالعات فرهنگی و ارتباطات

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری جامعه شناسی اقتصادی و توسعه،واحد علوم و تحقیقات،دانشگاه آزاد اسلامی، تهران ،ایران

2 دانشکده علوم اجتماعی استادیار گروه جامعه شناسی، واحد تهران شمال، دانشگاه آزاد اسلامی، ایران(نویسنده مسئول)

3 عضو هیئت علمی گروه جامعه شناسی دانشگاه علامه طباطبایی

4 استادیار گروه جامعه شناسی، واحد علوم و تحقیقات ،دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

چکیده

چکیده
در این مقاله از خلال تحلیل گفتمان کتاب احمد نوشته طالبوف تبریزی، بازنمایی ایده پیشرفت در ادبیات دوره مشروطه مورد بررسی قرار می‌گیرد. نشان داده می‌شود که چگونه متاثر از گفتمان پیشرفت تکنولوژیک، جامعه حول «تزیید صنایع مترقی» به سمت جامعه ایده‌آل حرکت می‌کند و طی کردن این مسیر مستلزم انجام تغییرات بنیادین در نحوه «تعلیم و تربیت اطفال» است به نحوی که «علم ملل متمدنه» آموزش داده شود و در عین حال با تاسیس کارخانه‌ها و شرکت‌ها به «ثروت عمومی» افزوده می‌گردد و مملکت عقب‌ماندگی خود را در دو جنبه «علم» و «ثروت» جبران می‌نماید. ایده پیشرفت از چهار وجه عقل‌باوری، عام‌باوری، نقش دولت و تقابل میان آنچه هست و آنچه باید باشد، بررسی گردید و مشخص شد که طالبوف قائل به تقدم خرد ابزاری به عنوان نیروی پیشبرنده جامعه‌ای است که به واسطه جهل و تنبلی از قافله تمدنی که غرب در قله آن است، عقب مانده است. البته این عقب‌ماندگی به لطف حکومت کارآمد و خواهان پیشرفتی که مبتنی بر قانون عمل نماید قابل جبران است. در این مسیر این «مهندسان وطن‌پرست»، «عالمان وطن‌دوست» و «شریعتمندان پرتلاش» هستند که عاملان اصلی پیشرفت محسوب می‌شوند و بایستی در برابر «تجار حمال فرنگی‌‌ها»، «مقلدان فرنگی‌مآب» و «خرافه‌پرستان تنبل» از ناموس وطن در برابر استعمار غرب دفاع کنند.
کلید واژگان: ایده پیشرفت، تحلیل گفتمان لاکلو و موف، ادبیات داستانی مشروطه، طالبوف تبریزی.

کلیدواژه‌ها

 
آجودانی، لطف الله (1386) روشنفکران ایران در عصر مشروطیت. تهران: نشر اختران.
آجودانی، ماشاالله (1383) مشروطه ایرانی. تهران: اختران.
آدمیت، فریدون (1363) اندیشه‌های طالبوف تبریزی. تهران: انتشارات دماوند.
اکبری نوری، امیررضا (1386) طالبوف، روشنگر و منتقد اجتماعی عصر مشروطه. فصلنامه عملی ـ پژوهشی تاریخ. 2 (7): 35-48.
اکبری، محمدعلی (1384) پیشگامان اندیشه جدید در ایران: عصر روشنگری ایرانی. تهران: مؤسسه تحقیقات و توسعه علوم انسانی.
امامی، نصراله و مسعود دلاویز (1387) مشروطه‌سازان ادبی. تاریخ ادبیات فارسی، 3 (59): 6-15.
اوسولیوان، تام، هارتلی، جان، ساندرز، دانی و جان فیسک (1385) مفاهیم کلیدی ارتباطات (ترجمه میرحسن رئیس‌زاده) تهران: فصل نو.
ایمانی، عباس (1393) اندیشه قانون در ادبیات دوره مشروطه. تهران: نامه هستی.
بدیع، برتران (1379) توسعه سیاسی (ترجمه احمد نقیب‌زاده) تهران: نشر قومس.
پارسی نژاد، ایرج (1369) طالبوف تبریزی: منتقد ادبی ایران. مجله ایران‌شناسی، 2: 520-536.
جمالزاده، ناصر (1387) ویژگی‌های تاریخی و جامعه‌شناختی اندیشۀ سیاسی طالبوف تبریزی. پژوهشنامه علوم سیاسی، 4 (1): 109-148.
حسینی‌زاده، سید محمدعلی (1383) نظریه گفتمان و تحلیل سیاسی. مجله علوم سیاسی، 7 (28).
خانیکی، هادی (1384) گفت‌ و‌گوی تمدن‌ها و ارتباطات بین‌المللی؛ بررسی زمینه‌های عینی و ذهنی در سه دهه پایانی قرن بیستم. رساله دکتری، دانشکده علوم اجتماعی و ارتباطات، دانشگاه علامه طباطبایی، تهران.
رحمانیان، داریوش (1386) طالبوف: غرب و تجدد. مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران. 101-121.
رهبری، مهدی (1388) مشروطیت و نوگرایی. تهران: دانشگاه مازندران.
زائری، قاسم و علی راغب (1393) روش‌شناسی تاریخی ویکو. فصلنامه علمی ـ پژوهشی روش‌شناسی علوم انسانی، 20 (79): 47-69.
زرگری‌نژاد، غلامحسین (1374) نگاهی به اندیشه‌های سیاسی طالبوف تبریزی. فرهنگ توسعه، 19: 32-36.
سجودی، فرزان (1388) نشانه‌شناسی: نظریه و عمل. تهران: نشر علم.
سردارنیا، خلیل‌اله (1389) نسبت هویت و مدرنیته در اندیشه سیاسی ـ اجتماعی طالبوف تبریزی. فصلنامه سیاست، مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی، 40 (3): 171-187.
سلطانی، سید علی‌اصغر (1384) قدرت، گفتمان، زبان. تهران: نشر نی.
طالبوف،میرزاعبدالرحیم،(1356)، احمد یا سفینه طالبی، تهران: انتشارات شبگیر(چاپ اول جلد اول،1272).
علی‌زاده بیرجندی، زهرا و زهره علی‌زاده (1395) بازنمود بنیان‌های فکری مشروطه‌خواهی در خوابنامه‌های عصر قاجار. دوفصلنامه علمی ـ پژوهشی تاریخ‌نگری و تاریخ‌نگاری دانشگاه الزهرا (س)، 24 (14): 117-147.
فلاح، مرتضی و لیلا جعفری (1386) دیدگاه طالبوف تبریزی درباره دو رویه تمدن بورژوازی غرب. مجله زبان و ادبیات فارسی دانشگاه سیستان و بلوچستان. 5: 55-72.
قادری، طاهره و آیت اله میرزایی (1390) ناسیونالیسم ایرانی در سده نوزدهم. مطالعات جامعه‌شناختی، 18 (39): 69-103.
کسرایی،محمدسالاروپورشیرازی ،علی,(1388),نظریه گفتمان لاکلاو و موفه،ابزاری کارآمد در فهم وتبیین پدیده های سیاسی،در فصلنامه سیاست، دوره ‌‌‌‌‌‌‌39،پاییز، شماره3.
کسرایی، محمدسالار و بنت‌الهدی سعیدی (1395) تحلیل گفتمان عدالت در دهۀ سوم انقلاب با تأکید بر سال‌های 1380-1384. جامعه‌شناسی تاریخی، 8 (2): 169-129.
کسروی، احمد (1384) تاریخ مشروطه ایران. تهران: صدای معاصر.
نقاشیان، بیتا (1392) تاریخ جهانی، خرد و ایده پیشرفت بنیادهای مردم‌شناسی کلاسیک در دستگاه فلسفه تاریخ هگلی. مجله انسان‌شناسی، 11 (19): 157-180.
واترز، مالکوم (1381) جامعه سنتی و جامعه مدرن (ترجمه منصور انصاری) تهران: انتشارات نقش جهان.
هال، استورات (1393) معنا، فرهنگ و زندگی اجتماعی (ترجمه احمد گل‌محمدی) تهران: نشر نی.
یاحقی، محمد جعفر (1389) کلیات تاریخ ادبیات فارسی. تهران: سمت.
یزدانی، سهراب و ابراهیم بوچانی (1391) کندوکاوی در اندیشه‌های آموزشی طالبوف تبریزی. جستارهای تاریخی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 3 (1): 135-150.
یورگنسن، ماریان و لوئیز فیلیپس (1389) نظریه و روش در تحلیل گفتمان (ترجمه هادی جلیلی) تهران: نشر نی‏‫.
Hall, S (1977) Introduction, in S. Hall (ed.) Representation: cultural representation and signifying practices, London: Sage in association with Open University Press. pp. 1-11.
Laclau. E (1990) New Reflections on the Revolution of our Time. London: Verso.