مطالعات فرهنگی و ارتباطات

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 علوم اجتماعی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه اصفهان

2 علوم اجتماعی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران

3 هیئت علمی/ دانشگاه اصفهان

4 عضو هیئت علمی گروه علوم اجتماعی دانشگاه اصفهان

چکیده

در این پژوهش با تأکید بر اهمیت حوزه‌ی سینما در شناخت جامعه تلاش شده تا فیلم «جدایی نادر از سیمین» با روش تفسیری و از منظر ایماژ دین و اخلاق مورد توصیف، خوانش و واکاوی قرار گیرد. نتایج این مطالعه نشان می‌دهد اخلاق منتسب به شخصیت‌هایی همچون نادر، سیمین و ترمه بیشتر از نوع اخلاق پیامدگرایانه است گرچه در دقایقی از فیلم رگه‌هایی از اخلاق وظیفه‌گرا و فضیلت‌مندانه نیز از آنان قابل‌مشاهده و تأویل است؛ اما اخلاق منتسب به شخصیت راضیه به‌عنوان نماینده‌ی طبقه‌ی فرودست بیشتر از نوع وظیفه‌گرا، غیرسودنگرانه و شریعت‌محور است. این موقعیت همچنین برای شخصیت‌ها سویه‌ و پیامد تراژیک خواهد داشت و این امر برای آنان موجب رنج، تشویش، اضطراب و انزوای هستی‌شناسانه‌ی غریبی شده است. در جهان متن مسئله‌مندی اخلاق ناظر بر قطبیت سازی نیست بلکه ناظر بر امکان یا امتناع اخلاقی زیستن و حتی پرسش از چیستی امر اخلاقی است. در انتها نیز با استفاده از نظریه ماتریالیسم فرهنگی این مسئله مورد اهتمام قرارگرفته که متون فرهنگی مانند جدایی نادر از سیمین چگونه ممکن می‌شوند. در اینجا به رابطه‌ی پیچیده‌ی امر سیاسی، اقتصادی و فرهنگی در دوران تولید فیلم و گفتمان عدالت و ارزش‌مدار دولت نهم و دهم پرداخته‌شده و این امر تشریح گردیده که فیلم واجد مواضع هژمونیک و ضد هژمونیک و مقاومت‌های متنی با محوریت اقطابی مانند سبک زندگی سنتی- مدرن، هویت ملی در برابر هویت سلامی، تنازعات طبقاتی بوده که در آن سوژه‌ی زن با نظام قدرت چالش داشته و تقابل مهاجرت یا ماندن در ذهنیت سوژه جدی و اساسی است.

کلیدواژه‌ها

 
 
اسلامی، مازیار (1390) خانوادۀ مقدس یا چگونه جدایی سیمین از نادر، جدایی نادر از سیمین نام گرفت؟ پرونده یک جدایی، سایت تز یازدهم www. thesis11. com/Files/Special/File_31
اسمیت، فیلیپ. دانیل (1391)  درآمدی بر نظریه فرهنگی، ترجمه حسن پویان، نشر دفتر پژوهش‌های فرهنگی
اوهایر، الف (1390)، نقد جدایی نادر از سیمین. مترجم سعید هوشنگی، سایت www. naghdefarsi. com
آرون، ریمون (1386) مراحل اساسی سیر اندیشه در جامعه‌شناسی؛ ترجمه باقر پرهام، تهران، نشر نی.
آوینی، مرتضی (1368) مقاله اخلاق و سینما، سوره اندیشه، دوره‌ اول، شماره یازدهم، بهمن ماه، صص 60 ـ 58
بدری، رحیم و حسینی نسب، سید داوود (1386). هرمنوتیک به‌عنوان یک روش پژوهش تربیتی، روش‌شناسی علوم انسانی، ش. 50، ص. 100 ـ 123.
بدیو، آلن (1388) اخلاق؛ رساله‌ای در ادراک شر، ترجمه باوند بهپور، تهران: نشر چشمه.
پاپکین، ریچارد. استرول، آوروم (1384) کلیات فلسفه، ترجمۀ جلال‌الدین مجتبوی، صص 8 ـ 9.
تیلیش، پل (1379). اخلاق در جهان دست‌خوش دگرگونی، ترجمه سید علی مرتضویان، در فصلنامۀ فلسفی، ادبی، فرهنگی ارغنون، شماره 16، چاپ دوم
جهانگیری، مجتبی (1393) نگاهی به اندیشه ریموند ویلیامز از دریچه مفهوم ماتریالیسم فرهنگی، http://socioculturalstudies. persianblog. ir/post/14
خزاعی، زهرا (1388) اخلاق فضیلت‌مدار، فصلنامه مفید، شماره 28
راودراد، ا؛ و اسد زاده، م (1389)، جامعه‌شناسی سیاسی سینمای ایران نامه پژوهش فرهنگی، سال یازدهم، دوره دوم، شماره نهم، صص 8957
رستگار خالد، امیر، کاوه مهدی، (1391) بازنمایی سبک زندگی در سینمای دهه هشتاد، جامعه‌شناسی هنر و ادبیات، سال چهارم، شماره اول، بهار و تابستان 91، صص 163 144
رضایی، محمد (1394) شکاف‌های جامعه ایرانی، تهران، انتشارات آگاه.
سارتر، ژان پل (1376) اگزیستانسیالیسم و اصالت بشر، مصطفی رحیمی، تهران، انتشارات نیلوفر
سارتر، ژان پل (1384) اگزیستانسیالیسم، در مدرنیته و پست‌مدرنیته، ریچارد کالهون، ترجمه عبدالکریم رشیدیان، تهران، نشر نی
سلطانی، علی‌اصغر (1393) نشانه‌شناسی گفتمانی یک جدایی، فصلنامه مطالعات جامعه‌شناختی، دوره 21، شماره 2، صص 72 ـ 43
شجاعی‌زند، علیرضا (1384) مدلی برای سنجش دین‌داری در ایران، مجله جامعه‌شناسی ایران، شماره 6.
شجاعی‌زند، علیرضا (1388) جامعه‌شناسی دین، تهران، تهران، نشر نی
شریعتی، سارا. شالچی، وحید (1388)، بازنمایی امر اخلاقی در سینمای پرمخاطب ایران، از سگ‌کشی تا آتش‌بس. فصلنامه مطالعات فرهنگی و ارتباطات، سال پنجم، شماره 15.
شعیری، حمیدرضا، رحیمی جعفری، مجید (1390) بررسی نشانه معناشناختی اشتباه: استعلا یا انحطاط سوژه –با تکیه‌بر فیلم جدایی نادر از سیمین، نخستین همایش انسان‌شناسی هنر
فاطمی‌تبار، احمد (1387) استنتاج اخلاق از دین، مجله ایرانی اخلاق و تاریخ پزشکی، دوره اول، شماره 2
فالزن، کریستوفر (1393) فلسفه به روایت سینما، ترجمه ناصرالدین علی تقویان، نشر قصیده‌سرا‌
کرمی، الهام؛ ساروخانی، باقر (1393) بررسی جامعه‌شناختی سبک زندگی در سینمای ایران پس از انقلاب فیلم‌های اجتماعی پرفروش دهه 1380، جامعه‌پژوهی فرهنگی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، سال پنجم، شماره اول، بهار، صص 86 ـ 59
کورنر، اشتفان (1380): فلسفه کانت، فولادوند، خوارزمی، دوم
کینگ، نوئل (1388) هرمنوتیک، دریافت، زیبایی‌شناسی و تأویل فیلم، در کتاب رویکردهای انتقادی در مطالعات فیلم، جان هیل و پاملا گیبسون، مترجم علی عامری مهابادی، پژوهشگاه فرهنگ و هنر اسلامی، انتشارات سوره مهر
گنجی، جواد (1391) دربارۀ جدایی نادر از سیمین به مفهوم غیراخلاقی، لحظه‌شماری برای صدور حکم نهایی، پرونده یک جدایی، سایت تز یازدهم www. thesis11. com/Files/Special/File_31
گنسلر، هری (1389) درآمدی جدید به فلسفه اخلاق، ترجمۀ حمیده بحرینی، ویراست مصطفی ملکیان، چاپ سوم
لاجوردی، هاله (1386). فمینیسم مثبت، فمینیسم منفی، مجله پژوهشی زن در توسعه و سیاست زمستان، شماره 19
لاجوردی، هاله (1388) زندگی روزمرّه در ایران مدرن با تأمل بر سینمای ایران، تهران، نشر ثالث
مارشال، لی (1390) نقدی بر جدایی نادر از سیمین در هالیوود ریپورتر به نقل از www. naghdefarsi. com
محمدپور، احمد (1389) روش در روش، تهران، انتشارات جامعه‌شناسان
محمدی، جمال؛ بیچرانلو، عبدالله (1392) تحلیل روایی دگرگونی ارزش‌ها، هویت‌ها، سبک‌های زندگی در سینمای بعد از انقلاب، فصلنامه تحقیقات فرهنگی، دوره ششم، شماره 3، پاییز 1392، صص 113 – 87
محمدی، مسلم (1386) دین و اخلاق در جامعه‌گرایی دورکیم و نقد آن، فصلنامۀ اندیشه دینی دانشگاه شیراز، پیاپی 25، صص 20 ـ 1
واعظی، احمد (1386). درآمدی بر هرمنوتیک. تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
هاشمی، منصور (بی‌تا) مدخلی بر مطالعات فرهنگی و ماتریالیسم فرهنگی، www. academia. edu/12808525
یانگ، دبورا (1390)، جدایی نادر از سیمین؛ درام ایرانی پر کشش با پتانسیل نیچه‌ای. ترجمه: مازیار فکری ارشاد، http://www. cinemanegar. com/articleview. php?cat=3&id=1330
 
McGuigan. Jim and Marie Moran (2014), Raymond Williams and Sociology, Sociological Review, Vol. 62, Pages 167 ـ 188.
Robinson. David C. (1991), Culture and Materialism: Raymond Williams and The Marxist Debate, Queens University, And M. A Thesis of Communications, Simon Fraser University
Titus, Harold, Smith, Marilyn, Nolan, Richard (1995) Living Issues In Philosophy, Publisher: Oxford University Press, 9th ed
Williams, Raymond (1980). Problems in Materialism and Culture. London: New Left Books.
Williams. Raymond (1978), Marxism and Literature, Oxford University Press: New York.