مطالعات فرهنگی و ارتباطات

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه مطالعات فرهنگی دانشگاه علامه طباطبایی

2 استادیار گروه علوم اجتماعی دانشگاه فردوسی مشهد

3 کارشناسی ارشد، روانشناسی دانشگاه فردوسی مشهد

4 کارشناسی ارشد روانشناسی دانشگاه،فردوسی مشهد

5 کارشناسی ارشد روانشناسی دانشگاه فردوسی مشهد.

6 کارشناسی ارشد، روانشناسی دانشگاه فردوسی مشهد.

7 کارشناسی ارشد، روانشناسی دانشگاه، فردوسی مشهد.

چکیده

پرسش اصلی ما در پژوهش حاضر این بوده است: «نویسندگان متونی که ایرانیان را دورو خوانده‌اند چگونه نظر خود را به مخاطب منتقل کرده‌اند». بنابراین، به‌جاست که سؤال کنیم انتقال این مفهوم با چه روش‌هایی صورت گرفته و چه‌بسا از خلال مطالعۀ متون این دوره، متوجه شویم برخی نویسندگان موردنظر، خود چگونه به این نتیجه رسیدند که ایرانیان مردمانی دورو هستند.
در این مقاله با روش «تحلیل محتوای کیفی»، بخش‌هایی از متونی چون سفرنامه‌ها، گزارش‌ها، خلقیات‌نویسی‌ها که از دوران صفوی تا پهلوی ایرانیان را به صفت دورویی متصّف کرده‌اند، تحلیل شده و راهبرد نویسندگان در نسبت با مقولات ادوارد سعیدی مشخص شده است.
در این مقاله با تمرکز بر راهبردهای نویسندگان در انتساب یک صفت، متونی را بررسی کردیم که به دورویی ایرانیان اشاره کرده‌اند. تعدادی از نویسندگان به دورویی دولتیان اشاره می‌کنند، آن را مذمت می‌نمایند و صفت بارز طبقۀ حاکم تلقی می-کنند؛ تعدادی دیگر از نویسندگان این دورویی در طبقۀ حاکم را به کل ایرانیان تعمیم می دهند. تعدادی از سفرنامه‌نویسان پس از مشاهدۀ تملق و دوروریی مشاهده شده از جانب مردم زیردست در مقابل اربابان قدرت، بدون در نظر گرفتن شرایط ارباب رعیتی حاکم بر جامعه ایران و اقتضائات این شرایط، آنچه که اقتضاء موقعیت نام می‌گیرد، تمام مردم ایران را دورو و متملق می‌خوانند. و در آخر؛ برخی نویسندگان مانند شاردن و گوبینو با راهبرد بیش تعمیم‌دهی و یکپارچه‌سازی با دیدن یک یا دو مورد ویژگی اخلاقی آنرا به تمامی ایرانیان نسبت می‌دهند.

کلیدواژه‌ها

آبراهامیان، یرواند (1397) تاریخ ایران مدرن. ترجمۀ محمدابراهیم فتاحی، چاپ هفدهم، تهران، نشر نی.
آرین‌پور، یحیی (1350) از صبا تا نیما، جلد 2، چاپ اول، تهران: جیبی.
‌الرحمن، منیب (1378) شعر دورۀ ‌مشروطه، ترجمۀ یعقوب آژند، چاپ اول، ‌تهران: نشر روزگار.
امیر، آرمین (1396) ره افسانه زدند: تبارشناسی آثار خلقیات‌نویسان ایرانی در پنجاه سال اخیر، تهران: پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
ایزدی، علی‌محمد (1369) نجات، شش جلد، تهران: قلم.
ایزدی، علی‌محمد (1391) چرا عقب مانده‌ایم: جامعه‌شناسی مردم ایران، چاپ پنجم، تهران: علم.
براون، ادوارد گرانویل (1375) یک‌سال در میان ایرانیان، ترجمۀ ذبیح‌الله منصوری، تهران: صفار
بی‌من، ویلیام (1386) زبان، منزلت و قدرت در ایران، ترجمۀ رضا مقدم‌کیا، ویراست دوم، چاپ دوم، تهران: نشر نی.
پولاک، ادوارد یاکوب (1368) سفرنامۀ پولاک «ایران و ایرانیان»، ترجمۀ کیکاووس جهانداری، تهران: خوارزمی.
جمال‌زاده، محمدعلی (1371) خلقیات ما ایرانیان، بازچاپ، آلمان: نوید.
جهانگیری، جهانگیر و افراسیابی، حسین (1390) «مطالعۀ خانواده‌های شهر شیراز در زمینۀ عوامل و پیامدهای مدارا»، فصلنامه جامعه‌شناسی کاربردی، سال 22، شمارۀ 43، 175153.
دانش‌پژوه، منوچهر (1380) سفرنامۀ. . . . . تا پخته شود خامی، جلد اول، تهران: ثالث.
دروویل، گاسپار (1364) سفر در ایران، ترجمۀ منوچهر اعتمادمقدم، تهران: شباویز.
دو گوبینو، ژوزف آرتور (1367) سفرنامۀ سه سال در آسیا، ترجمۀ عبدالرضا هوشنگ مهدوی، تهران: کتابسرا.
دهخدا، علی‌اکبر (1342) لغت‌نامۀ دهخدا، دانشگاه تهران: تهران.
ژوبر، پیر آمدی (1347) مسافرت در ارمنستان و ایران، ترجمۀ علیقلی اعتمادمقدم، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
سرنا، کارلا (1363) مردم و دیدنی‌های ایران، ترجمۀ غلامرضا سمیعی، تهران: نو
سریع‌القلم، محمود (1392) فرهنگ سیاسی ایران، چاپ سوم، تهران: فروزان روز.
سریع‌القلم، محمود (1393) اقتدارگرایی ایرانی در عهد قاجار، چاپ هفتم، تهران: فروزان روز.
شاردن، ژان (1372) سفرنامۀ شوالیۀ شاردن، ترجمۀ اقبال یغمایی، جلد 2، 3، 4، تهران: توس.
شیبانی، ژن رز فرانسواز (1384) سفر اروپاییان به ایران، ترجمۀ سیدضیاءالدین دهشیری، چاپ سوم، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
عارف قزوینی، ابوالقاسم (1340) کلیات دیوان عارف قزوینی، تهران: امیرکبیر.
عمید، حسن (1389) فرهنگ فارسی عمید، سرپرست تألیف و ویرایش: فرهاد قربان‌زاده، تهران: اشجع.
فراستخواه، مقصود (1396) ما ایرانیان: زمینه‌کاوی تاریخی و اجتماعی خلقیات ایرانی، تهران: نی
قاضی‌مرادی، حسن (1389) در پیرامون خودمداری ایرانیان: رساله‌ای در روان‌شناسی مردم ایران، چاپ ششم، تهران: کتاب آمه.
قاضی‌مرادی، حسن (1391) در فضیلت مدنیت: نگاهی به نامدنیت‌های سیاسی و اجتماعی در ایران، تهران: کتاب آمه.
قاضی‌مرادی، حسن (1393) استبداد در ایران، چاپ ششم، تهران: کتاب آمه.
کریمی، علی (1386) «بازتاب هویت فرهنگی ایرانیان در سفرنامه‌های عصر صفوی و قاجار»، فصلنامۀ مطالعات ملی، دورۀ 8، شمارۀ 1، 6231.
کمپفر، انگلبرت (1363) سفرنامۀ کمپفر، ترجمۀ کیکاووس جهانداری، تهران: خوارزمی.
گویارد، ماریا فرانسوا (1374) ادبیات تطبیقی، ترجمه و تکملۀ علی‌اکبر خان‌محمدی، تهران: پاژنگ.
مراغه‌ای، زین‌العابدین (1325) سیاحت‌نامۀ ابراهیم بیگ، قاهره : کلکته.
ملکم، سرجان (1246) تاریخ ایران، ترجمۀ اسماعیل حیرت، جلد دوم، بمبئی: ناصری.
موریه، جیمز جاستی نین (1386) سفرنامۀ جیمز موریه، ترجمۀ ابوالقاسم سّری، جلد دوم، تهران: توس.
میلسپو، آرتور چستر (1357) پایان مأموریت آمریکایی‌ها در ایران، ترجمۀ ناصرالدین پروین، تهران: پیام.
نراقی، حسن (1386) جامعه‌شناسی خودمانی: چرا درمانده‌ایم؟، چاپ 19، تهران: اختران.
نراقی، حسن (1392) ناگفته‌ها: در گفت‌وگو با روزبه میرابراهیمی، چاپ سوم (چاپ اوّل ناشر)، تهران: کتاب آمه.
نراقی، حسن (1393 الف) پی‌نکته‌هایی بر جامعه‌شناسی خودمانی، چاپ دوم (چاپ اوّل ناشر)، تهران: کتاب آمه.
نراقی، حسن (1393 ب) حسن نراقی و خودمانی‌هایش، تهران: علم.
نوایی، عبدالحسین (1379) اثرآفرینان: زندگی‌نامۀ نام‌آوران فرهنگی ایران، ‌جلد 4، چاپ اول، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
ویشارد، جان (1363) بیست سال در ایران، ترجمۀ علی پیرنیا، تهران: نوین.
یوسفی، غلامحسین (1369) چشمۀ روشن، چاپ دوم، تهران: علمی.
 
Said, Edward W (1994) Orientalism. New York: Vintage Books.
Sociolino, Elaine (2000) Persian Mirrors: The Elusive Face of Iran. New York: The Free Press.
Terhune, K. W (1970) "From national character to national behavior: A reformulation". The Journal of Conflict Resolution, 14(2), 203263.